Czytelnicy często pytają, gdzie mogą uczestniczyć w celebracjach Mszy w rycie dominikańskim i jaki jest jej obecny status kanoniczny. O. Pius Pietrzyk OP przygotował bardzo udany zestaw pytań i odpowiedzi, który podsumowuje kanoniczny status rytu po wydaniu instrukcji Universae Ecclesiae oraz listu apostolskiego Summorum Pontificum. Czytelnicy bloga „Dominican Liturgy” zostali już zapoznani z kwestiami kanonicznymi, niemniej jednak to bardzo dobre streszczenie obejmuje kwestie, o których nie było tam mowy.
Jak czytelnicy wiedzą, w zachodniej prowincji dominikańskiej USA tradycyjny ryt dominikański jest stale publicznie celebrowany od 1969 r. Jak zauważa o. Pius, od 1969 r. wykorzystywano rubryki z 1965 r. z poprawkami obowiązującymi w 1969 r. Jednakże po 1988 r. ojcowie z naszej prowincji, celebrujący w tradycyjnym rycie, powrócili do rubryk z 1962 r., gdyż Zakon stosuje się do dyscypliny rytu rzymskiego jako „rytu macierzystego”. W tymże roku list Ecclesia Dei Afflicta stwierdził, że osoby celebrujący w tradycyjnym rycie rzymskim mają stosować się do rubryk z 1962 r. Pamiętam tę zmianę dobrze, ponieważ miałem pozwolenie na celebrowanie w tradycyjnym rycie dominikańskim od chwili moich święceń kapłańskich w 1985 r. Wspominam o tym tylko dlatego, że z podsumowania o. Piusa wynika, że niektórzy księża (z prowincji wschodniej w USA?), którzy otrzymali pozwolenie na celebrowanie w tradycyjnym rycie dominikańskim w 1969 r., używają, jak się wydaje, ówczesnych rubryk. W każdym razie, jak w „Raporcie o stanie zakonu” przedstawionym Kapitule Generalnej Zakonu, odbywającej się w 2010 r., wyjaśnił generał Zakonu Carlos Azpiroz Costa, osoby używające Mszału w rycie dominikańskim mają stosować rubryki z 1962 r. [...]
Zostałem zaszczycony wzmianką w podsumowaniu o. Piusa, choć bez wymieniania nazwiska, jako instruktor corocznego kursu „Praktyka rytu dominikańskiego” w naszym Studium — Dominikańskiej Szkole Filozofii i Teologii.
Czekamy na pierwszą publiczną Mszę w rycie dominikańskim w prowincji wschodniej! Zawiadomię o niej od razu. Oto doskonały zestaw pytań i odpowiedzi autorstwa o. Piusa:
I. Tło
P. Co to jest Universae Ecclesiae?
O. Universae Ecclesiae jest to instrukcja wydana przez Papieską Komisję Ecclesia Dei, dotycząca zasad stosowania listu apostolskiego Summorum Pontificum.
P. Co to jest Ecclesia Dei?
O. Ecclesia Dei to komisja papieska, ustanowiona pierwotnie przez bł. Jana Pawła II w 1988 r. Oryginalnie otrzymała ona za zadanie „współpracowanie z biskupami, Wydziałami Kurii Rzymskiej i zainteresowanymi kręgami w celu ułatwienia pełnej komunii kościelnej z kapłanami, seminarzystami, zgromadzeniami zakonnymi i pojedynczymi osobami związanymi w różny sposób z Bractwem założonym przez arcybiskupa Lefebvre’a, którzy zechcieliby pozostać zjednoczeni z Następcą św. Piotra w Kościele Katolickim”.
P. Ale czyż papież nie cofnął tych ekskomunik w 2009? Czy Ecclesia Dei nadal ma rolę do odegrania?
O. Obie odpowiedzi brzmią: tak. W liście apostolskim Summorum Pontificum, ogłoszonym w 2007 r., papież rozszerzył rolę Komisji, potwierdzając, że „ta sama Komisja, poza już posiadanymi uprawnieniami, będzie sprawowała władzę w imieniu Stolicy Apostolskiej, nadzorując przestrzeganie i stosowanie tych zarządzeń”. Ten sam list apostolski Ojca Świętego postanowił, że Komisja będzie „miała kształt, zadania i normy, jakie papież rzymski zechce jej nadać”.
P. Co to jest Summorum Pontificum?
O. Summorum Pontificum to list apostolski wydany motu proprio przez Ojca Świętego w 2007 r. Potwierdził on jedność rytu rzymskiego Kościoła i uznał Mszał promulgowany pierwotnie przez naszego brata papieża Piusa V (i następnie wydany przez bł. Jana XXIII) za nadzwyczajną formę rytu rzymskiego.
P. Jakie są konsekwencje Summorum Pontificum?
O. Po pierwsze, Summorum Pontificum nadała wszystkim kapłanom prawo do prywatnego odprawiania Mszy w rycie nadzwyczajnym (Mszy celebrowanej bez ludu). Nadała także stałym grupom wiernych świeckich prawo do proszenia o Mszę odprawianą w formie nadzwyczajnej oraz zachęciła proboszczów i biskupów do spełniania takich próśb.
P. Dlaczego papież wydał Summorum Pontificum?
O. Papież wydał Summorum Pontificum z trzech powodów: (a) aby zaofiarować wszystkim wiernym liturgię rzymską w jej usus antiquior, postrzeganym jako drogocenny skarb, który należy zachowywać; (b) faktycznie zagwarantować i zapewnić możliwość korzystania z forma extraordinaria wszystkim osobom, które o nią proszą, przy założeniu, iż możliwość korzystania z liturgii rzymskiej z 1962 r. została wielkodusznie zaofiarowana dla dobra wiernych i dlatego należy ją interpretować w sensie przychylnym dla wiernych, którzy są jej podstawowymi adresatami; oraz (c) aby promować pojednanie w sercu Kościoła.
P. Czy nie umniejsza to władzy Soboru Watykańskiego II wskutek zakwestionowania jego reform liturgicznych?
O. Jak zaznaczył papież Benedykt XVI w liście przewodnim towarzyszącym Summorum Pontificum: „Lęk ten jest całkowicie nieuzasadniony. Powinno być w związku z tym wyraźnie powiedziane, że Mszał opublikowany przez Pawła VI, a ponowiony w dwóch wydaniach przez Jana Pawła II w najoczywistszy sposób jest zwyczajną formą (forma ordinaria) liturgii eucharystycznej i nim pozostanie. Ostatnia wersja Missale Romanum wydana przed Soborem autorytetem papieża Jana XXIII w 1962 roku, używana zresztą w trakcie trwania Soboru, będzie teraz możliwa do celebracji jako forma extraordinaria liturgii. Nie jest czymś właściwym odnoszenie się do tych dwóch wersji Mszału Rzymskiego jako do »dwóch rytów«. To raczej podwójne użycie jednego i tego samego rytu”.
II. Universae Ecclesiae
P. Czy zatem Universae Ecclesiae jest kolejnym dokumentem legislacyjnym, takim jak Summorum Pontificum?
O. Niezupełnie. Universae Ecclesiae jest „instrukcją”, a nie listem apostolskim.
P. Co to jest „instrukcja”?
O. Zgodnie z Kodeksem prawa kanonicznego: „Instrukcje, które mianowicie wyjaśniają przepisy ustaw oraz rozwijają i określają racje, które należy uwzględnić przy ich zachowaniu, są dane na użytek tych, którzy mają się troszczyć o wprowadzenie ustaw w życie i obowiązują ich w wykonywaniu ustaw. Wydają je zgodnie z prawem w granicach swojej kompetencji ci, którzy posiadają władzę wykonawczą” (KPK, kan. 34 § 1).
P. Czy oznacza to, że nie ma ona znaczenia prawnego?
O. Instrukcja nie jest sama w sobie prawem, ale wyjaśnia i szczegółowo omawia prawo ustanowione w liście apostolskim Summorum Pontificum. Jest autorytatywną interpretacją prawa zawartego w liście apostolskim.
P. Dlaczego komisja Ecclesia Dei wydała ten dokument?
O. Po wydaniu Summorum Pontificum w 2007 r. papież poprosił biskupów o przesłanie mu w ciągu trzech lat „opisu ich doświadczeń”. Instrukcja ma być odpowiedzią na niektóre trudności i obawy wywołane pierwotnym listem apostolskim.
P. A zatem co mówi nowa instrukcja?
O. W liście towarzyszącym Komisja krótko streściła instrukcję. Po pewnych uwagach wstępnych i opisie historycznym (część I, rozdziały 1–8) instrukcja najpierw wyjaśnia obowiązki Papieskiej Komisji Ecclesia Dei (część II, rozdziały 9–11). Następnie, zgodnie z Summorum Pontificum, objaśnia zasady i przepisy (część III, numery 12–35), przede wszystkim te odnoszące się do jurysdykcji biskupa diecezjalnego (numery 13–14). Dalej instrukcja omawia prawa i obowiązki wiernych tworzących coetus fidelium (numery 15–19) oraz sposób uznawania księdza za zdolnego do celebrowania forma extraordinaria rytu rzymskiego (sacerdos idoneus, numery 20–23). Instrukcja reguluje także niektóre kwestie należące do liturgii i dyscypliny kościelnej (numery 24–28), wskazując w szczególności zasady rządzące celebracją sakramentów bierzmowania i święceń kapłańskich (numery 29–31), użyciem brewiarza rzymskiego (numer 32), użyciem ksiąg liturgicznych zakonów (numer 34), pontyfikału rzymskiego i Rituale Romanum (numer 35) obowiązujących w 1962 r., a także celebracją Świętego Triduum (numer 33).
III. Universae Ecclesiae a Zakon Kaznodziejski
P. Czy w tym dokumencie znajduje się coś nowego?
O. Tak. Instrukcja wyjaśnia pewną liczbę zagadnień, z których kilka dotyczy szczególnie Zakonu Dominikańskiego
P. Co ze stwierdzeń dokumentu ma wpływ na dominikanów?
O. Główny wpływ na Zakon widoczny jest w stwierdzeniu instrukcji: „Dozwolone jest posługiwanie się własnymi księgami liturgicznymi zgromadzeń zakonnych, które obowiązywały w 1962 r.” (Sodalibus Ordinum Religiosorum licet uti propriis libris liturgicis anno 1962 vigentibus).
P. Jaki wpływ ma to na Zakon Dominikański?
O. Od samego początku Zakon Dominikański zachowywał swoje własne zwyczaje liturgiczne, zakorzenione w dominującym rycie rzymskim (ale od niego odrębne). W 1962 r. Zakon wciąż posiadał własne księgi liturgiczne, w tym dominikański Mszał i Brewiarz.
P. Czy znaczy to, że teraz każdy dominikański kapłan może odprawiać w rycie rzymskim?
O. Tak samo jak kapłani Kościoła łacińskiego, którzy pragną odprawiać Mszę według Mszału bł. Jana XXIII, muszą być zdolni (idoneus) do odprawiania Mszy w formie nadzwyczajnej, także kapłani dominikańscy, chcący celebrować Mszę zgodnie z rytem dominikańskim, muszą być do tego zdolni.
P. Co oznacza bycie zdolnym?
O. Instrukcja mówi, że za zdolnego uważany jest każdy kapłan niemający przeszkód do odprawiania Mszy, wynikających z prawa kanonicznego. Powinien on także znać ars celebrandi celebrowanej przez niego formy rytu.
P. Czy kapłan musi znać łacinę?
P. Co do języka łacińskiego konieczne jest tylko, aby kapłan był w stanie poprawnie wymawiać słowa i rozumiał ich znaczenie (necesse est ut sacerdos celebraturus scientia polleat ad verba recte proferenda eorumque intelligendam significationem).
P. Czy kapłan musi udowadniać, że jest zdolny, za każdym razem, gdy odprawia w rycie dominikańskim?
O. Kapłan ma w odniesieniu do formy nadzwyczajnej te same obowiązki co do formy zwyczajnej. To znaczy w większości miejsc przyjezdny kapłan musi wykazać, że nie ma przeszkód, zazwyczaj udowadniając to za pomocą celebretu lub listu zaświadczającego o dobrej opinii.
P. Jakie są kwalifikacje kapłana dotyczące znajomości i sprawowania rytu? Czy musi on je przedstawić przed uzyskaniem zezwolenia na odprawianie Mszy?
O. Jeśli chodzi o znajomość i sprawowanie formy nadzwyczajnej, zakłada się, że kapłan zgłaszający się do odprawiania Mszy w formie nadzwyczajnej jest do tego zdolny, jeśli wcześniej ją odprawiał. Podobnie kapłani zgłaszający się do odprawiania Mszy w formie zwyczajnej (czy to po angielsku, czy to po łacinie) są uważani za zdolnych do sprawowania rytu i nie potrzebują innego świadectwa swoich kwalifikacji.
P. Czy kapłani dominikańscy nie potrzebują zezwolenia miejscowego przełożonego lub prowincjała?
O. „Motu Proprio przyznaje każdemu kapłanowi, zarówno diecezjalnemu, jak i zakonnemu, możliwość celebrowania Mszy św. w forma extraordinaria Rytu Rzymskiego sine populo (bądź z udziałem samego kapłana) (por. Motu Proprio Summorum Pontificum, art. 2). A zatem, w myśl przepisów Motu Proprio Summorum Pontificum, do tych celebracji kapłani nie potrzebują żadnego specjalnego zezwolenia od swoich Ordynariuszy bądź przełożonych”.
P. A jak jest w przypadku Mszy publicznej (Missa cum populo)?
O. Msza publiczna będzie podlegała tym samym regulacjom co każda inna Msza publiczna odprawiana w kościele parafialnym lub klasztorze. Podobnie jak proboszcz lub przeor ma prawo i obowiązek nadzorować Msze publiczne, odprawiane pod jego jurysdykcją, jest tak także w przypadku Mszy odprawianej w rycie dominikańskim. Mimo to proboszczowie i przełożeni nie powinni rozróżniać dwóch form Mszy.
P. Czy oznacza to, że klasztor może samodzielnie zdecydować o regularnym wykorzystywaniu rytu dominikańskiego jako Mszy konwentualnej?
O. Nie. Summorum Pontificum wyraźnie stwierdza, że jeśli zgromadzenie zakonne chce używać formy nadzwyczajnej „często, zwykle lub stale” jako swojej Mszy konwentualnej, musi najpierw otrzymać zgodę wyższego przełożonego (to jest prowincjała).
P. Co by stało na przeszkodzie, aby grupa braci odłączyła się od Mszy konwentualnej w formie zwyczajnej, tak aby móc w zamian celebrować Mszę w formie nadzwyczajnej?
O. Umyślne opuszczanie Mszy konwentualnej i chóru jest sprzeczne z prawami i zwyczajami Zakonu. Nasze Konstytucje stwierdzają, że bracia są zobowiązani uczestniczyć w codziennej mszy konwentualnej (a kapłani są zachęcani do koncelebracji): „Wszyscy bracia są zobowiązani do celebrowania w chórze Mszy konwentualnej oraz liturgii godzin; każdy więc powinien mieć poczucie tego wspólnego obowiązku” (LCO nr 63).
P. Co z innymi księgami liturgicznymi Zakonu, czy kapłan dominikański może ich także używać?
O. Tak. Instrukcja zaznacza, że zezwolenie rozciąga się na wszystkie księgi liturgiczne Zakonu obowiązujące w 1962 r.
P. Jeśli kapłanom dominikańskim wolno odprawiać w rycie dominikańskim, to czy mogą także celebrować Mszę zgodnie z Mszałem bł. Jana XXIII?
O. Tak. Kapłan dominikański może celebrować Mszę zgodnie z Mszałem bł. Jana XXIII, dopóki jest do tego zdolny.
IV. Ryt dominikański a reskrypt z 1969 r.
P. Czyż dominikanie nie posiadali już prawa do celebrowania Mszy w rycie dominikańskim?
O. W 1968 r. ryt dominikański przestał stanowić normalną liturgiczną celebrację Zakonu, a Zakon zaczął używać Mszału papieża Pawła VI (zwyczajnej formy rytu rzymskiego). W 1969 r. Zakon otrzymał od Stolicy Apostolskiej reskrypt udzielający braciom zezwolenia na dalsze celebrowanie rytu dominikańskiego w istniejącej wówczas formie.
P. Co to jest reskrypt?
O. Zgodnie z aktualnym Kodeksem prawa kanonicznego (promulgowanym w 1983 r.): „Przez reskrypt należy rozumieć akt administracyjny wydany na piśmie przez zdolną władzę wykonawczą, którym — zgodnie z jego naturą — na czyjąś prośbę udziela się przywileju, dyspensy czy innej łaski” (KPK, kan. 59 § 1).
P. Czy oznacza to, że wszyscy bracia mogą także celebrować ryt dominikański zgodnie z Mszałem z 1965 r.?
O. Zgodnie z postanowieniami reskryptu zezwolenie na celebrowanie Mszy nie zostało udzielone powszechnie. Prowincjałowie i generał Zakonu otrzymali prawo podejmowania tej decyzji w stosunku do tych, którzy poprosili o takie prawo.
P. Czy to zezwolenie obejmowało księgi liturgiczne Zakonu w formie istniejącej w 1962 r.?
O. Nie. W 1965 r. Zakon wydał zrewidowany Mszał dominikański. Mszał poważnie zmieniał ryt dominikański na bliższy istniejącemu wówczas rytowi rzymskiemu, szczególnie w kształcie przewidywanym w Konstytucji o liturgii Sacrosanctum Concilium Soboru Watykańskiego II. Reskrypt zezwolił na używanie Mszału dominikańskiego z 1965 r.
P. Czy list apostolski Summorum Pontificum uchyla postanowienia reskryptu?
O. W postanowieniach Summorum Pontificum i instrukcji Universae Ecclesiae nie ma niczego, co by uchylało zezwolenia nadane w reskrypcie. Zgodnie z Kodeksem prawa kanonicznego: „Ustawa przeciwna nie odwołuje żadnego reskryptu, chyba że co innego w samej ustawie zastrzeżono” (KPK, kan. 73).
P. Który Mszał ma być używany zgodnie z listem apostolskim Summorum Pontificum i instrukcją Universae Ecclesiae?
O. Dokumenty te wskazują, że należy używać ksiąg liturgicznych obowiązujących w 1962 r. W rycie rzymskim odnosi się to szczególnie do Mszału wydanego przez bł. Jana XXIII. Zakon Dominikański nie wydał nowego Mszału w 1962 r. Wersją Mszału obowiązującego w 1962 r. był Mszał wydany przez generała Zakonu, brata Marcina Stanisława Gilleta OP, w 1933 r. (Missale Sacri Ordinis Praedicatorum).
P. A zatem zgodnie z Summorum Pontificum ryt dominikański powinien być celebrowany zgodnie z Mszałem z 1933 r.?
O. Niezupełnie. W 1955 r. papież Pius XII wprowadził poważne zmiany w celebracji Wielkiego Tygodnia w rycie rzymskim. Zmiany te są nadal widoczne w celebracji Wielkiego Tygodnia w formie zwyczajnej. Wkrótce po tej modyfikacji Zakon Dominikański skorygował własną celebrację Wielkiego Tygodnia. Także w 1960 r. bł. Jan XXIII zrewidował kalendarz powszechny i znacznie uprościł zasady pierwszeństwa dni liturgicznych. Zakon Dominikański poszedł za jego przykładem w 1961 r. W 1961 r. wprowadzono także niektóre dalsze mniejsze zmiany. Dlatego zgodnie z Summorum Pontificum ryt dominikański powinien być celebrowany zgodnie z Mszałem dominikańskim z 1933 r. ze zmianami wprowadzonymi przez Zakon do 1962 r. (Ewentualnie można używać Mszału z 1965 r. z rubrykami obowiązującymi w 1962 r.).
P. Co to wszystko oznacza, mówiąc praktycznie, w odniesieniu do dwóch Mszałów (z 1933 i 1965 r.)?
O. Bracia, którzy otrzymali zezwolenie na celebrowanie rytu dominikańskiego na mocy reskryptu z 1969 r., mogą to nadal robić, używając Mszału dominikańskiego z 1965 r. Bracia mogą używać Mszału dominikańskiego z 1965 r. tylko, jeśli posiadają zezwolenie od swojego prowincjała lub generała Zakonu. Wszyscy zdolni bracia dominikanie mogą celebrować ryt dominikański przy użyciu Mszału dominikańskiego z 1933 r., z kolejnymi poprawkami wprowadzonymi do 1962 r., i żadne dodatkowe zezwolenie nie jest konieczne.
V. Uzyskiwanie przygotowania do odprawiania w rycie dominikańskim
P. Czy od kapłanów wymaga się nauki odprawiania Mszy w formie nadzwyczajnej (czy to Mszału bł. Jana XXIII, czy to rytu dominikańskiego)?
O. Nie. Jednakże papież zachęca wszystkich proboszczów do udostępnienia Mszy w formie nadzwyczajnej stałym grupom wiernych. Dodatkowo jednym z celów wydania przez papieża Summorum Pontificum jest, aby dwie formy rytu rzymskiego wpływały na siebie wzajemnie. Wymaga to znajomości obu form.
P. Czy instrukcja mówi coś o uzyskiwaniu odpowiedniego przygotowania do odprawiania w formie nadzwyczajnej?
O. Tak. W nowej instrukcji usilnie prosi się (enixe rogantur), aby ordynariusze umożliwili duchowieństwu uzyskanie odpowiedniego przygotowania w zakresie ars celebrandi formy nadzwyczajnej.
P. Co z seminarzystami?
O. Usilna prośba o umożliwienie uzyskania odpowiedniego przygotowania jest skierowana szczególnie (potissimum) do seminarzystów, co obejmuje naszych dominikańskich braci studentów.
P. Jednak prośba ta dotyczy tylko biskupów, czyż nie?
O. Nie. Ta usilna prośba jest skierowana do wszystkich „ordynariuszy”. W prawie kanonicznym „ordynariusze” są to „wyżsi przełożeni kleryckich instytutów zakonnych na prawie papieskim [...], którzy posiadają przynajmniej zwyczajną władzę wykonawczą”. Prowincjałowie w Zakonie dominikańskim są według prawa „ordynariuszami” i dlatego żądanie to odnosi się także do naszej prowincji.
P. Czy nie powinniśmy najpierw zaczekać na wskazówki kapituły prowincjalnej?
O. Nasza (to jest wschodniej prowincji dominikańskiej w USA) kapituła prowincjalna z 2010 r. odniosła się do tej kwestii. Kapituła stwierdziła w ordynacji, że Prowincja powinna zapewnić „opcjonalne kształcenie w zakresie celebracji dominikańskiego rytu Mszy do użytku prywatnego. Ma to nastąpić bez naruszenia przepisów LCO nr 59, II i KPK, kan. 902”.
P. Czy inne prowincje przeprowadziły jakieś szkolenia w zakresie rytu dominikańskiego?
O. W prowincji zachodniej dominikańscy studenci Dominikańskiej Szkoły Filozofii i Teologii mają możliwość uczestniczenia w wykładzie z zaliczeniem na temat rytu dominikańskiego. (I od 1969 r. mają także, za koniecznymi zezwoleniami, regularne publiczne celebracje rytu dominikańskiego).
P. W jaki sposób przygotowanie to jest zapewniane w prowincji św. Józefa?
O. W przeszłości, i za potwierdzeniem prowincjała, zagadnienia związane z rytem dominikańskim przypadły prowincjalnej komisji liturgicznej. Komisja ta przygotuje sposób udostępnienia przygotowania w zakresie ars celebrandi rytu dominikańskiego wszystkim braciom, którzy tego sobie życzą.
O. Augustine Thompson OP
Tłumaczenie: Dominika Krupińska
