Prezentujemy kolejny tekst naszego czytelnika, Pana Przemysława Kubisiaka, prezentujący historię obchodzenia w Kościele Wielkiego Postu ze szczególnym uwzględnieniem inaugurującej go Środy Popielcowej
W praktykach religijnych post zajmował ważne miejsce. Pierwszą wiadomość o poście przed Wielkanocą przekazał Tertulian. Post ten trwał dwa dni. Był to niewątpliwie zalążek późniejszego Wielkiego Postu. W III w. Dionizy Aleksandryjski (+265), wspomina o tygodniowym poście. Ostatecznie od Soboru Nicejskiego (325 r.), Wielki Post trwał czterdzieści dni. Wzór czterdziestodniowego Postu dał nam sam Chrystus Pan (Mt 4,2), a także Mojżesz (Wj 34,28) i Eliasz ( 3 Krl 19,8). Dlatego Wielki Post stal się czasem pogłębienia życia religijnego i pokuty.
Według obecnie obowiązujących norm roku liturgicznego i kalendarza z 1969 r., okres Wielkiego Postu rozpoczyna Środa Popielcowa, a kończy Wielki Czwartek. Msza św. Wieczerzy Pańskiej należy już do Triduum Paschalnego. Przez cały ten czas kościół nie śpiewa radosnego Alleluja. Niedziele tego okresu liczy się kolejno: pierwsza, druga, trzecia, czwarta i piąta Niedziela Wielkiego Postu. Szósta Niedziela Palmowa Męki Pańskiej rozpoczyna Wielki Tydzień [w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego: pierwsza, druga, trzecia, czwarta Niedziela Wielkopostna oraz pierwsza i druga Niedziela Męki Pańskiej - dopisek Redakcji]. Przepisy liturgiczne podają, iż w Wielkim Poście nie wolno zdobić ołtarzy kwiatami, na instrumentach wolno grać tylko dla podtrzymania śpiewu, zgodnie z pokutnych charakterem tego okresu.
Najczęstszym tematem tekstów liturgicznych jest: pokuta. Pokuta według tradycji obejmuję: modlitwę, post i jałmużnę. Papież Leon Wielki (+361 r.) powiedział: "Modlitwą utrzymuję się wiarę nieskażoną, postem niewinne życie, jałmużną ducha miłości”. Zadanie to zwięźle ujmuje cel praktyk ascetycznych: wiara, niewinne życie i duch miłości. Modlitwa w życiu chrześcijańskim jest bardzo ważna dla wyznawanej wiary, dla jej ożywienia, pogłębienia. Dlatego też w Wielkim Poście urządza się więcej modlitwy wspólnotowej. Stąd też.: Gorzkie Żale, Droga Krzyżowa, rekolekcje parafialne, nabożeństwa pokutne. Ten sam cel maja zachęty do codziennych modlitw, zwłaszcza rano i wieczorem. Post według tradycji polegał na jednorazowym posiłku w ciągu dnia i na powstrzymaniu się od pokarmów mięsnych, od wina i wszelkiego rodzaju napojów alkoholowych. Jego znaczenie trafnie wyrażają słowa prefacji wielkopostnej: „Boże… Ty przez post cielesny uśmierzasz wady, podnosisz ducha, udzielasz cnoty i nagrody”. Teksty liturgiczne z postem łączą jałmużnę, często w aspekcie społecznym. W starożytności poszczono min. dlatego, aby zaoszczędzić na cele miłosierdzia.
Środa Popielcowa to dzień rozpoczynający okres Wielkiego Postu, czyli przygotowanie do Paschy. Nazwa tego dnia łączy się ściśle z ceremonią posypywania głów popiołem. W wielu religiach popiół i ziemia traktowane były jako symbole i znaki żałoby. W Grecji, Egipcie, Arabii i u Żydów praktykowano zwyczaje posypywania głowy popiołem lub tarzania się w nim, kładzenia się na ziemi, podrzucania popiołu i ziemi w górę, lub po prostu sypiania na nich. Bardzo różne są interpretacje tych zwyczajów. Wielu stwierdza, iż posypywanie popiołem wywodzi się raczej z Grecji i Egiptu. Wiążą popiół z rytami oczyszczenia, ablucji oraz z pewnego rodzaju terapią. Beda Czcigodny wspomina o traktowaniu prochów króla Oswalda jako leczących od chorób. W Irlandii mocno wierzono, iż popiół z ognisk palonych w dniu św. Jana sprzyja urodzajom.
Chrześcijanie w większości przyjmowali zwyczaje żydowskie, więc posługiwanie się popiołem uważali za znak oczyszczenia i żałoby. Św. Ambroży mówi o pokutowaniu upadłej dziewicy we włosiennicy i popiele w swoim dziele pt. Ad virginem lapsam, podobnie Hieronim (Epist. 30) i Grzegorz z Tours. Opierając się na opisie pozostawionym przez Sozomena jak również przez synod w Agde, nie natrafiamy na żadne wzmianki o popiele. Z kolei Izydor z Sewilli wskazuje, że włosiennica i popiół złączone są z pokutowaniem za grzechy, a także z pamięcią o tym, że człowiek jest prochem i w proch się obróci. W liturgii mozarabskiej nakładano włosiennicę na pokutujących i posypywano ich popiołem, kreśląc przy tym znak krzyża.
Środa Popielcowa zyskała bardzo duże znaczenie jako początek czasu postu. Caput ieiunii to pierwotne określenie związane z początkiem okresu liturgicznego zwanego w Polsce Wielkim Postem oraz z początkiem poszczenia. Na podstawie obliczeń dokonanych przez papieża Grzegorza Wielkiego powstał problem z liczbą dni które okres postu miał obejmować. Papież Grzegorz obliczył, że od pierwszej niedzieli Wielkiego Postu do Wielkanocy mija okres 42 dni. Jeśli odliczymy niedzielę, w które nie poszczono, pozostaje 36 dni. Quadragesima oznacza 40 dni. Należało więc dołączyć kilka dni brakujących.
Zgodnie z obecnie obowiązującymi normami z 1969 roku, początek Okresu Wielkiego Postu przypada na Środę Popielcową, zakończenie zaś na Wielki Czwartek jednakże przed celebracją Mszy św. Wieczerzy Pańskiej. W tym właśnie dniu, pokutujący publicznie grzesznicy rozpoczynali swoje praktyki pokutne. Od VI w. Środa Popielcowa stała się pierwszym dniem Wielkiego Postu. Liturgiści są zdania, że początkowo pokutujący sami posypywali głowy popiołem. Sakramentarze nie zawierają wzmianek o błogosławieniu i nakładaniu popiołu, poza Sakramentarzem Galezjańskim. Niektórzy interpretują to milczenie powolnym zanikiem tego obrzędu w VII w.
Ordines Romani XI mówi o statio w Środę Popielcową w kościele św. Sabiny i o kolekcie w kościele św. Anastazji. W tym drugim gromadzili się: papież, pracownicy papieskiej kurii i duchowieństwo. Papież darował popiół (dat) a schola śpiewała antyfonę Exaudi nos Domine (wysłuchaj nas, Panie). Po skończeniu tej ceremonii papież zdejmował obuwie i udawał się w procesji do statio ad Sanctam Sabinam. Schola w tym czasie znów śpiewała przypisaną antyfonę, po czym sprawowano Eucharystię.
Wczesne Ordines Romani mówią o publicznym posypywaniu głów popiołem wiernych odbywających pokutę i umartwiających się, chcących otrzymać zadośćuczynienie za swoje przewinienia. Około X w. system sakramentu pokuty stracił na znaczeniu publicznym. Zmieniła się tez praktyka posypywani głów popiołem. Przepis synodalny ze zgromadzenia w Benewencie z 1091 r., dokonany za pontyfikatu papieża Urbana II, głosił: ” Wszyscy duchowni i świeccy, tak mężczyźni, jak i kobiety, winni przyjąć w tym dniu popiół na głowy”. Papież ma tu na uwadze wszystkich wiernych, nie tylko tych publicznie pokutujących. Przyjmuje się, że zwyczaj ten praktykowano już wiek wcześniej u Anglosasów. Błogosławienie popiołu znane jest oficjalnie od X w. Zawarte jest w Mszale z 1570 r. Odbywało się przed Mszą św.
Błogosławienie popiołu w obecnej liturgii rzymskiej zostało znacznie uproszczone. Odbywa się ono w ramach liturgii sprawowanej w Środę Popielcową. W obrzędach wstępnych opuszcza się akt pokuty przechodząc bezpośrednio do kolekty. Po homilii odbywa się poświęcenie popiołu i posypanie głów. W tym momencie odbywa się również opuszczony we wstępnych obrzędach akt pokuty [w tradycyjnej liturgii zachowany jest zwyczaj poświęcania popiołu i posypywania nim głów wiernych przed Mszą, którą w takim wypadku zaczyna się od introitu, opuszczając modlitwy u stopni ołtarza - dopisek Redakcji].
Posypywaniu popiołem towarzysza słowa: „ Pamiętaj, człowiecze, żeś z prochu powstał i w proch się obrócisz” (por. Rdz. 3,19), albo nową propozycję: „ Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” (Mk 1,15). Obrzęd przewiduje śpiewy odpowiednich antyfon z Księgi Psalmów. Przykładem jest antyfona Odmieńmy sposób życia, lub Przebacz, Panie, przebacz ludowi swojemu.
Posypywanie popiołem w Środę Popielcową jest bardzo rozpowszechnione i cenione przez wiernych. W związku z tym Kościół zezwala na samo posypywanie także w niedzielę po Środzie Popielcowej, jednakże już bez powtarzania obrzędu błogosławienia popiołu.
Opracował: Przemysław Kubisiak
W praktykach religijnych post zajmował ważne miejsce. Pierwszą wiadomość o poście przed Wielkanocą przekazał Tertulian. Post ten trwał dwa dni. Był to niewątpliwie zalążek późniejszego Wielkiego Postu. W III w. Dionizy Aleksandryjski (+265), wspomina o tygodniowym poście. Ostatecznie od Soboru Nicejskiego (325 r.), Wielki Post trwał czterdzieści dni. Wzór czterdziestodniowego Postu dał nam sam Chrystus Pan (Mt 4,2), a także Mojżesz (Wj 34,28) i Eliasz ( 3 Krl 19,8). Dlatego Wielki Post stal się czasem pogłębienia życia religijnego i pokuty.
Według obecnie obowiązujących norm roku liturgicznego i kalendarza z 1969 r., okres Wielkiego Postu rozpoczyna Środa Popielcowa, a kończy Wielki Czwartek. Msza św. Wieczerzy Pańskiej należy już do Triduum Paschalnego. Przez cały ten czas kościół nie śpiewa radosnego Alleluja. Niedziele tego okresu liczy się kolejno: pierwsza, druga, trzecia, czwarta i piąta Niedziela Wielkiego Postu. Szósta Niedziela Palmowa Męki Pańskiej rozpoczyna Wielki Tydzień [w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego: pierwsza, druga, trzecia, czwarta Niedziela Wielkopostna oraz pierwsza i druga Niedziela Męki Pańskiej - dopisek Redakcji]. Przepisy liturgiczne podają, iż w Wielkim Poście nie wolno zdobić ołtarzy kwiatami, na instrumentach wolno grać tylko dla podtrzymania śpiewu, zgodnie z pokutnych charakterem tego okresu.
Okres Wielkiego Postu służy przygotowaniu do obchodu Paschy. Liturgia wielkopostna przygotowuje katechumenów do obchodu paschalnego misterium przez różne stopnie wtajemniczenia chrześcijańskiego, a wiernych przez wspomnienie przyjętego chrztu i pełnienie pokuty (Kal. Lit. 27)Kolorem liturgicznym całego okresu Wielkiego Postu jest fiolet. Oznacza on nie tylko czas umartwienia, ale również pokuty i zastanowienia się nad wielkimi dziełami zbawienia ku którym okres Wielkiego Postu nas zbliża i co roku do nich przygotowuje.
Najczęstszym tematem tekstów liturgicznych jest: pokuta. Pokuta według tradycji obejmuję: modlitwę, post i jałmużnę. Papież Leon Wielki (+361 r.) powiedział: "Modlitwą utrzymuję się wiarę nieskażoną, postem niewinne życie, jałmużną ducha miłości”. Zadanie to zwięźle ujmuje cel praktyk ascetycznych: wiara, niewinne życie i duch miłości. Modlitwa w życiu chrześcijańskim jest bardzo ważna dla wyznawanej wiary, dla jej ożywienia, pogłębienia. Dlatego też w Wielkim Poście urządza się więcej modlitwy wspólnotowej. Stąd też.: Gorzkie Żale, Droga Krzyżowa, rekolekcje parafialne, nabożeństwa pokutne. Ten sam cel maja zachęty do codziennych modlitw, zwłaszcza rano i wieczorem. Post według tradycji polegał na jednorazowym posiłku w ciągu dnia i na powstrzymaniu się od pokarmów mięsnych, od wina i wszelkiego rodzaju napojów alkoholowych. Jego znaczenie trafnie wyrażają słowa prefacji wielkopostnej: „Boże… Ty przez post cielesny uśmierzasz wady, podnosisz ducha, udzielasz cnoty i nagrody”. Teksty liturgiczne z postem łączą jałmużnę, często w aspekcie społecznym. W starożytności poszczono min. dlatego, aby zaoszczędzić na cele miłosierdzia.
Środa Popielcowa to dzień rozpoczynający okres Wielkiego Postu, czyli przygotowanie do Paschy. Nazwa tego dnia łączy się ściśle z ceremonią posypywania głów popiołem. W wielu religiach popiół i ziemia traktowane były jako symbole i znaki żałoby. W Grecji, Egipcie, Arabii i u Żydów praktykowano zwyczaje posypywania głowy popiołem lub tarzania się w nim, kładzenia się na ziemi, podrzucania popiołu i ziemi w górę, lub po prostu sypiania na nich. Bardzo różne są interpretacje tych zwyczajów. Wielu stwierdza, iż posypywanie popiołem wywodzi się raczej z Grecji i Egiptu. Wiążą popiół z rytami oczyszczenia, ablucji oraz z pewnego rodzaju terapią. Beda Czcigodny wspomina o traktowaniu prochów króla Oswalda jako leczących od chorób. W Irlandii mocno wierzono, iż popiół z ognisk palonych w dniu św. Jana sprzyja urodzajom.
Chrześcijanie w większości przyjmowali zwyczaje żydowskie, więc posługiwanie się popiołem uważali za znak oczyszczenia i żałoby. Św. Ambroży mówi o pokutowaniu upadłej dziewicy we włosiennicy i popiele w swoim dziele pt. Ad virginem lapsam, podobnie Hieronim (Epist. 30) i Grzegorz z Tours. Opierając się na opisie pozostawionym przez Sozomena jak również przez synod w Agde, nie natrafiamy na żadne wzmianki o popiele. Z kolei Izydor z Sewilli wskazuje, że włosiennica i popiół złączone są z pokutowaniem za grzechy, a także z pamięcią o tym, że człowiek jest prochem i w proch się obróci. W liturgii mozarabskiej nakładano włosiennicę na pokutujących i posypywano ich popiołem, kreśląc przy tym znak krzyża.
Środa Popielcowa zyskała bardzo duże znaczenie jako początek czasu postu. Caput ieiunii to pierwotne określenie związane z początkiem okresu liturgicznego zwanego w Polsce Wielkim Postem oraz z początkiem poszczenia. Na podstawie obliczeń dokonanych przez papieża Grzegorza Wielkiego powstał problem z liczbą dni które okres postu miał obejmować. Papież Grzegorz obliczył, że od pierwszej niedzieli Wielkiego Postu do Wielkanocy mija okres 42 dni. Jeśli odliczymy niedzielę, w które nie poszczono, pozostaje 36 dni. Quadragesima oznacza 40 dni. Należało więc dołączyć kilka dni brakujących.Zgodnie z obecnie obowiązującymi normami z 1969 roku, początek Okresu Wielkiego Postu przypada na Środę Popielcową, zakończenie zaś na Wielki Czwartek jednakże przed celebracją Mszy św. Wieczerzy Pańskiej. W tym właśnie dniu, pokutujący publicznie grzesznicy rozpoczynali swoje praktyki pokutne. Od VI w. Środa Popielcowa stała się pierwszym dniem Wielkiego Postu. Liturgiści są zdania, że początkowo pokutujący sami posypywali głowy popiołem. Sakramentarze nie zawierają wzmianek o błogosławieniu i nakładaniu popiołu, poza Sakramentarzem Galezjańskim. Niektórzy interpretują to milczenie powolnym zanikiem tego obrzędu w VII w.
Ordines Romani XI mówi o statio w Środę Popielcową w kościele św. Sabiny i o kolekcie w kościele św. Anastazji. W tym drugim gromadzili się: papież, pracownicy papieskiej kurii i duchowieństwo. Papież darował popiół (dat) a schola śpiewała antyfonę Exaudi nos Domine (wysłuchaj nas, Panie). Po skończeniu tej ceremonii papież zdejmował obuwie i udawał się w procesji do statio ad Sanctam Sabinam. Schola w tym czasie znów śpiewała przypisaną antyfonę, po czym sprawowano Eucharystię.
Wczesne Ordines Romani mówią o publicznym posypywaniu głów popiołem wiernych odbywających pokutę i umartwiających się, chcących otrzymać zadośćuczynienie za swoje przewinienia. Około X w. system sakramentu pokuty stracił na znaczeniu publicznym. Zmieniła się tez praktyka posypywani głów popiołem. Przepis synodalny ze zgromadzenia w Benewencie z 1091 r., dokonany za pontyfikatu papieża Urbana II, głosił: ” Wszyscy duchowni i świeccy, tak mężczyźni, jak i kobiety, winni przyjąć w tym dniu popiół na głowy”. Papież ma tu na uwadze wszystkich wiernych, nie tylko tych publicznie pokutujących. Przyjmuje się, że zwyczaj ten praktykowano już wiek wcześniej u Anglosasów. Błogosławienie popiołu znane jest oficjalnie od X w. Zawarte jest w Mszale z 1570 r. Odbywało się przed Mszą św.
Błogosławienie popiołu w obecnej liturgii rzymskiej zostało znacznie uproszczone. Odbywa się ono w ramach liturgii sprawowanej w Środę Popielcową. W obrzędach wstępnych opuszcza się akt pokuty przechodząc bezpośrednio do kolekty. Po homilii odbywa się poświęcenie popiołu i posypanie głów. W tym momencie odbywa się również opuszczony we wstępnych obrzędach akt pokuty [w tradycyjnej liturgii zachowany jest zwyczaj poświęcania popiołu i posypywania nim głów wiernych przed Mszą, którą w takim wypadku zaczyna się od introitu, opuszczając modlitwy u stopni ołtarza - dopisek Redakcji].
Posypywaniu popiołem towarzysza słowa: „ Pamiętaj, człowiecze, żeś z prochu powstał i w proch się obrócisz” (por. Rdz. 3,19), albo nową propozycję: „ Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” (Mk 1,15). Obrzęd przewiduje śpiewy odpowiednich antyfon z Księgi Psalmów. Przykładem jest antyfona Odmieńmy sposób życia, lub Przebacz, Panie, przebacz ludowi swojemu.
Posypywanie popiołem w Środę Popielcową jest bardzo rozpowszechnione i cenione przez wiernych. W związku z tym Kościół zezwala na samo posypywanie także w niedzielę po Środzie Popielcowej, jednakże już bez powtarzania obrzędu błogosławienia popiołu.
Opracował: Przemysław Kubisiak
