Parafia dla tradycyjnych katolików (cz. 4)

Na naszym portalu pisaliśmy już wielokrotnie o tym w jaki sposób nurt tradycyjny instytucjonalizuje się w Kościele. Wskazywaliśmy czym różni się regularne duszpasterstwo tradycyjnych katolików od regularnego odprawiania Mszy trydenckiej. Rozważaliśmy także w jaki sposób organizowanie regularnych Mszy trydenckich ewoluuje w bardziej zaawansowane struktury duszpasterskie. Przybliżaliśmy także ideę powstawania tradycyjnych parafii personalnych (cz. 1, cz. 2, cz. 3) oraz analizowaliśmy do jakiego stopnia prałatura personalna mogłaby w przyszłości spełnić oczekiwania tradycyjnych katolików.

Instytucjonalizacja nurtu tradycyjnego w strukturach duszpasterskich Kościoła jest sprawą niezwykle ważną i często zaniedbywaną gdy tzw. stabilnej grupie udaje się już doprowadzić do regularnych celebracji Mszy w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego. Cieszy nas zatem erygowanie duszpasterstwa we Wrocławiu. Duszpasterstwo tradycyjne w archidiecezji wrocławskiej nie jest już sprawą życzliwości jednego proboszcza czy tymczasowym zajęciem księdza, który studiuje we Wrocławiu. Jest to już oficjalna instytucja diecezjalna powołana przez biskupa ordynariusza.

W Polsce istnieje już wiele stosunkowo dobrze rozwiniętych (często nieformalnie) duszpasterstw tradycyjnych katolików. Duszpasterstwa te pełnią dla wiernych funkcję de facto parafii. Rodzi to sytuację pod pewnym względem nienormalną. Kontakt tradycyjnych katolików ze swoją parafią jest często minimalizowany do niezbędnych formalności administracyjnych. Życie sakramentalne całkowicie rozwijane jest w ramach duszpasterstwa. Tzw. duszpasterstwa nie są jednak formą organizacyjną, która powinna całkowicie zastępować wiernym ich parafię.

Tego typu sytuacje nie są niczym nowym dla Kościoła. Nowy Kodeks Prawa Kanonicznego przewiduje, że parafię – wspólnotę wiernych – biskup może definiować na różne sposoby. Po ogłoszeniu przez papieża motu proprio Summorum Pontificum nie ma żadnego powodu, aby tradycyjni katolicy całkowicie przeżywali swoje życie sakramentalne poza tradycyjnymi strukturami Kościoła czyli parafiami. Nie jest obecnie realne, aby nadzwyczajna forma rytu rzymskiego wraz ze wszystkimi sakramentami była obecna w każdej parafii. Istnieją jednak różne inne możliwości tworzenia parafii dla wiernych przywiązanych do tradycyjnej liturgii.

Jedną z takich możliwości jest utworzenie parafii dla tradycyjnych katolików przy jednej z istniejących parafii terytorialnych. W takim wypadku dana parafia byłaby zwykłą parafią terytorialną dla wiernych mieszkających na wyznaczonym terenie, a jednocześnie parafią tradycyjnych katolików mieszkających w całej diecezji lub na jej wyznaczonym obszarze. Taka mieszana parafia mogłaby mieć jednego proboszcza i jedną kancelarię parafialną.

Legalność tworzenia parafii "mieszanych" rozpatrywana została przez amerykańskich kanonistów w 1994 roku. Trzech kanonistów jednogłośnie stwierdziło, że rozwiązanie polegające na tworzeniu parafii terytorialno-personalnej jest jak najbardziej legalne. Poniżej przytaczamy jedną z tych opinii.

Parafia jest „określoną wspólnotą wiernych, utworzoną na sposób stały w Kościele partykularnym” (kanon 515 § 1). Oznacza to, że musi istnieć pewien sposób na określenie wspólnoty wiernych, którzy tworzą tę parafię. Ze względu na to, że to sam biskup diecezjalny jest kompetentny w zakresie erekcji, zniesienia oraz przekształcania parafii (chociaż po wysłuchaniu Rady kapłańskiej - kanon 515, § 2) to właśnie sam biskup diecezjalny determinuje „określony” sposób na ustalenie wspólnoty, która tworzy daną parafię.

Prawo kanoniczne wyraża preferencję dla parafii terytorialnych: „z zasady ogólnej parafia powinna być terytorialna, a więc obejmująca wszystkich wiernych określonego terytorium” (kanon 518). Prawo pozwala na inną podstawę określającą wspólnotę, która tworzy parafię: „z racji obrządku, języka, narodowości wiernych jakiegoś terytorium, albo z innego jeszcze powodu” (kanon 518). Takie parafie nazywane są „parafiami personalnymi”. Zdefiniowanie wspólnoty parafii jest pozostawione osądowi biskupa (po wysłuchaniu Rady kapłańskiej). Zadane zapytanie dotyczy tego czy możliwy jest mieszany system, w którym parafia terytorialna może być jednocześnie parafią personalną. Według mnie jest to rzeczywiście możliwe.

Po pierwsze, obecne prawo zdjęło restrykcje Kodeksu z 1917 roku w zakresie tworzenia parafii personalnych; pozostawia to osądowi biskupa po wysłuchaniu Rady kapłańskiej. Po drugie, kanon 518 nie zakazuje biskupowi używania obydwu systemów: terytorialnego i personalnego przy erekcji parafii, pod warunkiem, że istnieją określone sposoby zdefiniowania wspólnoty, która jest parafią.

Po trzecie, kanon 518 dostarcza sugestie jak biskup mógłby „określać” parafię personalną, aby zidentyfikować jej członków, lecz nie ogranicza możliwości tylko do tych wymienionych w tym kanonie. Kanon 518 nawet nie wspomina personalnej parafii akademickiej, chociaż kanon 813 sugeruje taki rodzaj parafii. Sam kanon 518 proponuje, że „inne jeszcze powody” mogą zostać użyte. Prawo kładzie nacisk na to, aby pozostawiać biskupom „określenie” tej wspólnoty, w taki sposób aby efektywniej zapewniać zbawienie dusz, które jest najwyższym prawem Kościoła (kanon 1752).

Zatem wypełniając rekomendacje kanonu 813 biskup diecezjalny może zdecydować się na erekcję akademickiej parafii personalnej przy istniejącej już parafii terytorialnej, w rezultacie czego parafia ma zapewnioną stabilność finansową dzięki stałym „terytorialnym” parafianom, jednocześnie posiadając przejściowych parafian – młodzież posiadająca status studenta - mieszkająca na bardziej rozległym terytorium w diecezji.

Coś podobnego możliwe jest także w diecezjach, gdzie wierni mają zwyczaj uczęszczania na Msze w parafii innej niż ich parafia zamieszkania. Biskupi wręcz wdrożyli reguły, które pozwalają parafiom terytorialnym stać się parafiami personalnymi dla tych katolików z innych parafii terytorialnych, którzy pragną należeć do parafii, gdzie regularnie uczęszczają na Msze. Takie parafie są w zasadzie mieszane – terytorialne dla osób mieszkających na jej terenie oraz personalne dla osób, które zapisały się do niej.

Jeśli z tego powodu biskup zdecydował się połączyć dwa systemy określania wspólnoty parafialnej, tak jak są one wymienione w kanonie 518, i zrobił to po wysłuchaniu Rady kapłańskiej, działałby w ramach swojej władzy i w ramach rekomendacji umieszczonych w prawie kanonicznym. Mógłby zatem ustanowić parafię jako parafię terytorialną dla osób mieszkających w wyznaczonych granicach tej parafii, i jako parafię personalną bazując na języku lub narodowości wiernych z większego terytorium diecezji.

Fragment z : the Advisory Opinions Volume 2 (1994-2000) "Canon 515 Establishment of a Parish that is Both Territorial and Personal" James H. Provost, J. C. D. [1994] ss. 131-132, Canon Law Society of America, tłumaczenie własne.

W Polsce parafie terytorialno-personalne również istnieją. Są nimi parafie wojskowo-cywilne. Parafie te podlegają wręcz dwóm ordynariuszom – biskupowi polowemu oraz lokalnemu biskupowi miejsca. Instrukcja biskupa polowego zaleca, aby w takich wypadkach parafia taka prowadziła osobne kancelarie dla obu grup wiernych.

Rozważane rozwiązanie stwarza oczywiście wiele trudności. Triduum w dwóch formach rytu, dwie pasterki, dwie rezurekcje, ustawienie ołtarza w prezbiterium - to tylko niektóre z nich. Tym niemniej w wielu diecezjach to takie rozwiązanie może okazać się najlepszym z możliwych rozwiązań instytucjonalizacji nurtu tradycyjnego.