1. Rezurekcja kończy obrzędy wielkotygodniowe, które mają za zadanie przypomnieć i dramatycznie przedstawić tajemnice Odkupienia.
Obrzędy rezurekcyjne nie w całym Kościele katolickim są znane. Europa południowa i zachodnia nie zna ich w obecnych czasach. Narody słowiańskie i Niemcy do dziś je zachowali. Rezurekcja, jak wiele innych obrzędów, ma swoje dzieje.
2. Najstarsza wzmianka o rezurekcji pochodzi z X-go wieku. Nieznany z imienia żywotopisarz św. Udalryka, biskupa Augsburskiego, który umarł w r. 973, opowiada z jaką gorliwością ten święty odprawiał nabożeństwa i pisze tak: „Gdy nadszedł dzień święty Paschy, po Prymie (więc w niedzielę rano) udawał się do kościoła św. Ambrożego, w którym w Piątek wielki umieścił był Ciało Chrystusowe, nakrywszy Je kamieniem; tam odprawiał Mszę o Trójcy świętej w towarzystwie kilku tylko duchownych. Po odprawieniu Mszy postępował na czele całego duchowieństwa, które w szatach świątecznych czekało, zgromadzone w portyku przy kościele; niósł Ciało Chrystusowe; niesiono ewangelję, świece i kadzidło; chłopcy śpiewali odpowiednie uwielbienia. Przez halę szedł (biskup) do kościoła św. Jana Chrzciciela i tam śpiewano Tercję, a stąd przy śpiewie bardzo trafnie ułożonych antyfon w pięknej procesji szedł do kościoła katedralnego, ażeby tam Mszę odprawić.
Z tego dokumentu widać, że w Augsburgu w wieku dziesiątym procesja rezurekcyjna już była w pełnym rozwoju, a prawdopodobnie nie tylko w tej diecezji ją odprawiano, lecz w diecezjach sąsiednich.
Mamy tu opisany zwyczaj umieszczania w grobie w piątek, a wynoszenia w niedzielę Najświętszego Sakramentu. Zatem nie Zakon Bożogrobowców ten zwyczaj wprowadził, ani przeniesiono go z Jerozolimy, lecz powstał w zachodniej Europie, tam gdzie dążono ogólnie do dramatyzowania nabożeństw. Ponieważ dziś jeszcze używana pieśń przy rezurekcji Cum Rex gioriae, znaną była już w X wieku, nic nie stoi na przeszkodzie, byśmy się domyślali, że między owemi odpowiedniemi pieniami było i Cum Rex.
3. Przytoczę inny opis procesji rezurekcyjnej z Najświętszym Sakramentem wraz z pieniami.
Ordinarium katedralne w Laon – powstałe w połowie XII wieku, tak przepisuje: Przed jutrznią udają się wszyscy do grobu; dwaj diakoni, przyszedłszy do wejścia do grobu, śpiewają: Ardens est; kleryk znajdujący się w grobie: „Kogo szukacie"?; diakoni: „Jezusa Nazareńskiego", a kleryk: „Niemasz Go tu". Wtedy kapłan ubrany w ornat biały, wynosi z grobu Najświętszy Sakrament w kielichu, a wówczas diakoni śpiewają: „Zmartwychwstał Pan prawdziwie, Alleluja". Procesjonalnie idą do środka kościoła przy śpiewie Cum Rex gioriae. Następuje antyfona „Christus resurgens" i dwaj kanonicy śpiewają „Dicant nunc". Kapłan stawia kielich na ołtarzu, odprawiają jutrznię, a podczas Te Deum kielich chowano do tabernakulum.
4. Drugim z kolei świadkiem rezurekcji jest Jan, biskup z Avranches, a później arcybiskup z Rouen. Jeszcze jako biskup Avranches, więc przed rokiem 1070 pisze, że w Piątek wielki, gdy się odbyła adoracja krzyża, omywano krzyż winem i wodą na pamiątkę, że z boku Pana Jezusa wyszła krew i woda; po tem omyciu przenoszono krzyż do miejsca, zwanego grobem, i tam zamykano. Rezurekcję tak opisuje: O godzinie dziesiątej w nocy (w sobotę) przychodzi kilku duchownych, wynoszą krzyż przy śpiewie: „Zmartwychwstał Pan z grobu" i ze czcią stawiają
go na odpowiedniem miejscu. Rozpoczyna się Officium Sepulchri — obrzęd przy grobie. Jak odprawiano obrzęd przy grobie, Jan nie podaje. Można tylko się domyślać takiego lub innego sposobu, bo średniowiecze znało ich kilka.
5. Officium Sepulchri, według Rytuału z Rouen. Po trzeciem responsorjum trzej diakoni, ubrani w dalmatyki z głową okrytą humerałem na wzór niewiast, niosąc w ręku naczynia z kadzidłem, idą do grobu ze śpiewem: „Kto nam odwali kamień do drzwi grobowych"? Chłopiec, ubrany w albę, stojąc przy grobie śpiewał: „Kogo szukacie w grobie, służebnice Chrystusowe"? Marje (t. j. trzej diakoni) odpowiadały: „Jezusa z Nazaretu, ukrzyżowanego, o niebianinie". Wtedy anioł: „Niema Go tu, zmartwychwstał bowiem, jak był powiedział. Chodźcie, oglądajcie miejsce, w którem był złożony, a idźcie i powiedzcie uczniom Jego i Piotrowi, że zmartwychwstał". Anioł palcem wskazuje na grób i znika, niewiasty wchodzą do grobu, a wtedy dwaj kapłani, siedzący w grobie śpiewają: „Niewiasto, czego płaczesz"? Jeden z diakonów odpowiada: „Wzięto bowiem Pana mego i nie wiem, gdzie Go złożono". Kapłani na to: „Żywego wśród umarłych szukacie, niema Go tu; pamiętajcie, jak mówił wam, gdy jeszcze był w Galilei, mówił wam, że trzeba, aby Syn człowieczy cierpiał, był ukrzyżowany i trzeciego dnia z martwych powstał". Marje całują miejsce, i wychodzą z grobu. Wtedy inny kapłan, ubrany w albę i stułę, z krzyżem w ręku, wychodzi naprzeciw Maryj i mówi: „Niewiasto, czego płaczesz, kogo szukasz"? Jedna z niewiast: „Panie, jeżeliś ty Go zabrał, powiedz, a ja Go zabiorę". Kapłan pokazuje krzyż i mówi: „Marjo"! Diakon pada kapłanowi do stóp, śpiewając: „Rabboni". Kapłan, odsuwając ręką diakona: „Nie dotykaj mnie, jeszczem bowiem nie wstąpił do nieba; idź do braci mej i powiedz: Wstępuję do Ojca mego i Ojca waszego, Boga mego i Boga waszego". Kapłan wtedy przechodzi z lewego boku ołtarza, mówi: „Witajcie, nie bójcie się, zapowiedzcie braci mojej, aby poszli do Galilei, tam mnie zobaczą". Kapłan odchodzi za ołtarz, diakoni składają pokłon przed ołtarzem i, zwróciwszy się do znajdujących się w prezbiterjum, śpiewają: „Alleluja, zmartwychwstał Pan, zmartwychwstał. Lew mocny, Chrystus Syn Boży". Wtedy się rozpoczynał śpiew Te Deum laudamus.
6. Jak widać z powyższych świadectw, znała rezurekcję zachodnia Europa, owszem tam te obrzędy mają swój początek. Zmartwychwstanie Pańskie trojako na zachodzie dramatyzowano: pierwszy sposób polegał na ceremonjach zbliżonych do mister j ów, były to nawiedzenia grobu, przed lub podczas nocnego nabożeństwa; drugi sposób polegał na umieszczaniu w grobie krucyfiksu w piątek, a uroczystem jego wynoszeniu podczas rezurekcji; przy trzecim sposobie w grobie umieszczano Najświętszy Sakrament, a rezurekcja polegała na uroczystej procesji z Naśw. Sakramentem przy śpiewach, których treścią było Zmartwychwstanie Pańskie.
W Polsce wszystkie trzy sposoby odtwarzania zmartwychwstania Pańskiego znalazły zastosowanie. Przytoczę kilka dokumentów ze starych ksiąg liturgicznych.
7. Pontyfikał, prawdopodobnie Poznański, znajdujący się w Płocku od wieku XV, a pochodzący przynajmniej z połowy wieku XIII, każe w piątek zanieść, zaraz po adoracji, krzyż do grobu, a potem odprawić Missam praesanctificatorum. Przed jutrznią niedzielną wynoszono krzyż z grobu, ale szczegółowych przepisów pontyfikał nie podaje. Ma natomiast nawiedzenie grobu – Officium sepulchri, opisane już w Encyklopedji kościel. t. 23 str, 375. Po trzeciem responsorjum trzy niewiasty (t. j. trzech duchownych) z kadzidłem szły do grobu, a chór śpiewał: „Marja Magdalena z inną Marją niosły kadzidło, szukając Pana". Gdy stanęły przy grobie, one śpiewają: „Kto nam odwali od drzwi grobowych kamień, który, jak widzimy, zamyka grób światy". Anioł odpowiada: "Kogo to z płaczem szukacie w grobie, o niewiasty strwożone"? „Jezusa Nazareńskiego ukrzyżowanego szukamy. Niema tego, którego szukacie, lecz szybko idźcie i zawiadomcie uczniów Jego i Piotra, że Jezus zmartwychwstał". Niewiasty powracają od grobu ze śpiewem: „Z płaczem poszłyśmy do grobu, ujrzałyśmy Anioła Pańskiego, siedzącego i mówiącego, że Jezus zmartwychwstał". Wtedy dwaj kapłani biegną, a chór śpiewa: „Dwaj razem biegli". Kapłani biorą prześcieradło, niosąc je do ołtarza, śpiewając: „Widzicie, towarzysze, oto chusty i prześcieradła, a ciała w grobie nie znaleziono". Potem chór śpiewa: „Powstał Pan z grobu" i hymnem Te Deum kończy się jutrznia.
Takie nawiedzenie grobu zachowało się w Poznaniu do połowy XVI wieku, jeżeli nie dłużej, jak świadczy Agenda Poznańska z r. 1533.
8. Ordinale Płockie – manuskrypt z końca XIV wieku przepisuje, aby w piątek złożyć w grobie krzyż, ubrany w ornat czerwony. Obrzędy rezurekcyjne tak opisuje: Podczas jutrzni po trzeciem responsorjum duchowieństwo opuszcza prezbiterjum i idzie do miejsca stacji na środku kościoła; potem chłopcy, wyznaczeni przez kierownika chóru, udają się po jednemu do grobu ze śpiewem, jak podaje księga zawierająca jutrznię (liber matutinalis). Niestety tej księgi jest tylko tom drugi. Po nawiedzeniu grobu śpiewano Te Deum laudamus.
Po jutrzni w uroczystej procesji udawano się znowu do grobu ze śpiewem pierwszej części Cum Rex gloriae. Dwaj kapłani odsłaniali krzyż i, rozpocząwszy poprzednią pieśń od Advenisti, nieśli krzyż. Po ukończeniu tej pieśni kapłani intonowali: „Wstał smatwch crol nas Synboży", a lud dalej śpiewał. Potem śpiewano hymn Victimae paschali, a po każdej zwrotce lud śpiewał po polsku (clerus litteraliter, populus vulgariter). Następnie chłopcy śpiewali hymn Salve festa dies, a po każdej zwrotce Prestwe swete weschrznene.
Ilość wyznaczonych śpiewów wskazuje, że procesja była długa, zatem nie raz wokoło, lecz kilkakrotnie chodziła.
9. Brewjarz – z połowy XV wieku każe do grobu zanosić krzyż ubrany w ornat czerwony. Rezurekcja odbywa się przed jutrznią, rozpoczyna się antyfoną Gloria tibi Trinitas; potem trzy psalmy 116, 3, 138, a następnie Consurge Domine, quare obdormis. Po pokropieniu wodą grobu i po okadzeniu odsłania się krzyż, zostawiając okrycie (relicto corporali in sepulchro); procesja kieruje się do wielkiego ołtarza przy śpiewie Cum Rex gloriae; potem wiersz Surrexit z modlitwą, odmienną od dzisiejszej. W czasie jutrzni podczas lub po nawiedzeniu grobu, kapłan bierze krzyż, adoruje go, dans pacem populo, i trzykroć, trzymając krzyż w ręku, śpiewa wiersz Surrexit, który według zwyczaju polskiego zawsze bywał po Te Deum. Potem śpiewano hymn Victimae.
10. Pontyfikat Wrocławski, pisany w drugiej połowie XV wieku. Obrzędy pogrzebowe w piątek dopełniane były przy udziale biskupa, kanoników i starszych wikarych; po odmówieniu siedmiu psalmów pokutnych, śpiewano przyciszonym głosem: „Ecce quomodo moritur... Agnus Dei Christus"... Biskup odmawiał modlitwę; odchodząc, śpiewano „Sepulto". W sobotę w nocy szła uroczysta procesja do grobu, odmawiano siedem psalmów pokutnych, potem antyfonę: „Laudem dicite"... Chwałę głoście Bogu naszemu, wszyscy święci Jego, którzy się boicie Boga, bo króluje Pan Bóg nasz; radujmy się, i weselmy, i dajmy chwałę Bogu". Potem „Gloria tibi Trinitas", psalm 116 tylko, wiersz Haec dies... Następnie były cztery modlitwy dosyć długie. Wtedy dwaj kapłani wynosili z grobu krzyż i zanosili do ołtarza wielkiego przy śpiewie Cum Rex gloriae. Następowała jutrznia.
11. Brewjarz Gnieźnieński, każe w piątek po nieszporach złożyć w grobie krzyż i przykryć ornatem. Podczas rezurekcji procesja zbliża się do grobu; odmawiają psalm 3-ci, antyfonę Gloria, psalm 116, a po powtórzeniu antyfony wiersz z jedną modlitwą. Okadzano krzyż, zdejmowano przykrycie i niesiono do ołtarza wielkiego przy śpiewie Cum Rex gloriae, tam umieszczano obok ołtarza. Quibus finitis ostenditur crux... (Te wyrazy wskazują, że przepis umieszczono na niewłaściwem miejscu. A zatem po jutrzni) krzyż podnoszono i śpiewano wiersz jak w brewjarzu z pod nr. 9.
12. Mszał Płocki z r. 1520 każe po nieszporach w piątek umieścić w grobie krzyż, a gdzie jest zwyczaj, to i Najśw. Sakrament. Brewjarz Płocki z r. 1519 opisuje rezurekcję w sposób następujący. Procesja szła do grobu; przed grobem odmawiano psalm 3-ci, antyfonę „Chwałę głoście", jak we Włocławku. Potem „Gloria" i psalm 116, wiersz i modlitwę długą o treści podobnej do dzisiejszej. Wtedy pokrapiano grób z zewnątrz, otwierano, pokrapiano i okadzano wewnątrz. Jeżeli w grobie był Najśw. Sakrament, to celebrans niósł Go albo w monstrancji, o ile była, albo w korporale. Jeżeli w grobie nie było Najśw. Sakramentu, niósł albo krzyż, albo figurkę zmartwychwstałego Chrystusa; lecz choćby i nie niesiono Najśw. Sakramentu, krzyż, względnie figurkę nosił kapłan obok celebransa.
Podczas procesji śpiewano „Cum Rex", lecz wyrazy: Advenisti intonował celebrans. Procesja trzy razy chodziła wokoło.
Po procesji następowała jutrznia, po której celebrans podnosząc albo monstrancję, albo krzyż śpiewał wiersz tylko, chował Najśw. Sakrament; śpiewano Victimae paschali, a lud: „Chrystus zmartwychwstał jest".
Jest to, zdaje mi się pierwsza wzmianka o chowaniu do grobu Najśw. Sakramentu, a także pierwsza wyraźna wzmianka o potrójnej procesji.
Jeżeli chodzi o księgi płockie, nie podają one nic o nawiedzaniu grobu podczas jutrzni.
13. Podobne przepisy do opisanych przez Płocki brewjarz mają książki wydawane drukiem około połowy XVI wieku. Do nich należy Mszał Krakowski z r. 1532, Mszał Gnieźnieński z r. 1555. Tylko Agenda Poznańska z r. 1533, mając ceremonje podobne, zachowała jeszcze nawiedzenie grobu przez trzy Marje, czego ani w Płocku, ani w innych miastach już niema.
Zwyczaj umieszczania w grobie Najśw. Sakramentu i wynoszenia Go podczas rezurekcji stopniowo się rozszerza, krzyż schodzi oczywista na drugie miejsce, choć nie został z tych obrzędów całkowicie usunięty.
Zawsze jednak przez całą pierwszą połowę XVI wieku Najśw. Sakrament w grobie zamykano, tak iż nie był widzialny dla oka ludzkiego; dopiero przy rozpoczęciu rezurekcji wkładano Najśw. Sakrament do monstrancji.
Pod koniec wieku XVI umieszcza się Hostję świętą już w piątek w monstrancji, a dla uzmysłowienia śmierci Pana Jezusa okrywano monstrancję przejrzystym welonem, który przy rezurekcji zdejmowano.
Obrzędy dopiero co opisane znajdują się już prawie całkowicie w Agendzie Gnieźnieńskiej z roku 1578, w Agendzie Powodowskiego z r. 1591 i w Rytuale Piotrowskim z r. 1631, a trwają do czasów dzisiejszych.
14. Obecnie według Rytuału z r. 1927 rezurekcja odbywa się w sobotę wieczorem lub w niedzielę rano, stosownie do warunków miejscowych.
Celebrans, stanąwszy przy grobie, po krótkiej modlitwie cichej, rozpoczyna antyfonę „Gloria tibi Trinitas", w której wielbimy Boga w Trójcy Jedynego. Potem śpiewa się psalm 116, w którym wysławiamy Boga za jego nieskończone miłosierdzie oraz psalm 3, podnoszący potrzebę ufności względem Boga nawet w największych niebezpieczeństwach, przypominający, że Chrystus-człowiek dla swej łączności z Bóstwem ze snu śmierci obudził się do życia w Swojem zmartwychwstaniu. Wreszcie powtarza się antyfonę.
Po wezwaniu o zmiłowanie Pańskie, wspomina się po raz pierwszy fakt zmartwychwstania, które świat cały napełniło radością.
Następuje długa modlitwa w formie pochodzącej z XVI wieku, choć i poprzednie były o podobnej treści, W modlitwie wielbimy Pana Jezusa za to, że uniżywszy się podczas swej Męki, stał się pogromcą śmierci i piekła, wypełniając proroctwa Starego Testamentu; drży zatem przed Nim piekło, niebo zaś oddaje Mu pokłon i uwielbienie; i wierni stają z weselem w duchu przed Zbawcą swoim, błagając, aby przy tej uroczystości doznali oczyszczenia duszy i odnowienia jej przez łaskę.
Potem celebrans, kropi grób wodą święconą, okadza go; podaje ministrantom krzyż, stułą przepasany i figurkę zmartwychwstania, bo niegdyś sam celebrans te przedmioty w triumfalnej procesji nosił; krzyż jest przepasany stułą, gdyż jest symbolem Chrystusa Kapłana, który na Golgocie złożył za nas ofiarę, a teraz w niebie, jako kapłan modły swe za nas Ojcu ofiaruje.
Następnie celebrans, okadziwszy Najśw. Sakrament, bierze Go w ręce po zdjęciu przeźroczystej zasłony z monstrancji, które to przysłonięcie śmierć miało oznaczać. Rusza procesja trzykroć wokoło, jak to, jeżeli nie od siedmiu, to przynajmniej od czterech wieków było w niektórych naszych kościołach we zwyczaju. Podczas procesji śpiewają łacińską starą pieśn „Cum Rex gloriae", której treścią zstąpienie Pana Jezusa do otchłani, aby pocieszyć sprawiedliwych Starego Zakonu.
Po procesji i postawieniu Najśw. Sakramentu na ołtarzu celebrans bierze do ręki krzyż procesjonalny i, podnosząc go w górę, przypomina wiernym Zmartwychwstanie Tego, który za winy nasze zawisł na drzewie krzyża, a potem śpiewa modlitwę: „Boże, zsyłając nam doroczną radość w zmartwychwstaniu Chrystusowem, udziel łaskawie, abyśmy przez święcenie łych uroczystości zasłużyli sobie na wesele wieczne". Krzyż podnosi celebrans, mimo iż na ołtarzu nie symbol Pana, lecz sam Pan się znajduje, bo drewniany krzyż naocznie nam pokazuje drzewo, o jakiem jest mowa w antyfonie, nadto tę praktykę przepisywały Rytuały przez całe trzy wieki. Zachowuje się więc taką ceremonję dla samej tradycji.
Śpiew hymnu dziękczynnego kończy obrzęd rezurekcyjny, potem następuje schowanie Najśw. Sakramentu. Jeżeli jednak ma być śpiewana jutrznia, to po niej dopiero i hymn się śpiewa.
Oto główniejsze momenty z dziejów rezurekcji. Długie wieki święcili Wielkanoc rezurekcyjnemi obrzędami przodkowie nasi, bo w Polsce stanowczo od wieku XII, a na zachodzie już od wieku X-go.
Poniżej zamieszczamy opis obrzędów Rezurekcji w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego:
Ant. – Gloria tibi Trinitas, aequalis, una Deitas: et ante omnia saecula et nunc, et in perpetuum.
Ant. – Chwała Ci równa o Trójco, Jedynym będąca Bogiem, chwałą przed wszystkiemi wiekami, teraz i przez nieskończone wieki wieków.
Psalm 116; Psalm 3.
Ant. – Glória tibi Trinitas, aequalis, una Deitas: et ante omnia saecula et nunc, et in perpetuum.
Ant. – Chwała Ci równa Trójco, Jedynym będąca Bogiem, chwałą przed wszystkiemi wiekami, teraz i przez nieskończone wieki wieków.
V. Kyrie eleison
R. Christe eleison, Kyrie eleison
Pater noster
V. Et ne nos inducas in tentationem.
R. Sed libera nos a malo.
V. In Resurrectione tua Christe. Alleluja
R. Caelum et terra laetantur. Alleluja.
V. Domine exaudi oratione meam.
R. Et clamor meus ad te veniat.
V. Dominus vobiscum.
R. Et cum spiritu tuo.
Oremus. – Domine Jesu Christe, Rex gloriae humilis in Passione, potens in Resurrectione, mortis infernique Destructor, quod olim per Prophetas in scripturis promisisti, hodie devicta morte resurgendo implevisti: propter quod omnis caelestis militiae Spiritus, et totus terrarum orbis profuso mentis gaudio, exultando te resurgentem adorant et glorificant: tartareae quoque nimium formidant, ac tremunt potestates. Nos autem, tuae dignationis humiles servuli, gloriosae Resurrectionis tuae memoriam unanimi voto devotissime celebrantes, ecce frequentes adsumus, et exuberantis tuae in nos caritatis memores, pias non continemus lacrimas. Respice quaesumus, humilitatis nostrae obsequia: et praesta, ut detersis peccatorum nostrorum sordibus, in his Paschalibus solemniis tibi resurgere, ac sanctissimae Passionis ac Resurrectionis tuae, fructus capaces esse mereamur. Qui vivis et regnas Deus in saecula saeculorum.
R. Amen.
V. Panie, zmiłuj się.
R. Chryste, zmiłuj się, Panie, zmiłuj się.
Ojcze nasz.
V. I nie wwódź nas w pokuszenie.
R. Ale nas zbaw ode złego.
V. W Zmartwychwstaniu Twojem, Chryste, Alleluja.
R. Niebo i ziemia się radują. Alleluja.
V. Panie, wysłuchaj modlitwę moją.
R. A wołanie moje niech do Ciebie przyjdzie.
V. Pan z wami.
R. I z duchem twoim.
Módlmy się. – Panie Jezu Chryste, Królu chwały, pokorny w Męce, potężny w Zmartwychwstaniu: Zwycięzco śmierci i piekła! Wszystko to, coś niegdyś przez Proroków w Piśmie św. obiecał, dziś, po zwyciężeniu śmierci, zmartwychwstając spełniłeś. Przeto więc wszelki duch niebieskich zastępów i cały świata okrąg, wylewając radości duszy, z uczuciem radości Tobie zmartwychwstającemu czołem bije i Ciebie wysławia: nawet piekielne drżą potęgi, przejęte bojaźnią. My zaś Twego dostojeństwa pokorni słudzy, jednomyślnem uczuciem najpobożniej odbywając pamiątkę chwały Twego Zmartwychwstania, gromadnie przybyliśmy, a pomni na zbytnią ku nam miłość Twoją, łez pobożnej wdzięczności wstrzymać nie możemy. Wejrzyj, prosimy Cię, na hołdy pokory naszej i spraw, iżbyśmy, zgładziwszy grzechów naszych zmazy, Tobie podczas tych wielkanocnych uroczystości ożyli, a najświętszej Męki i Zmartwychwstania Twego skutków godnymi uczestnikami być zasłużyli. Który żyjesz i królujesz Bóg na wieki wieków.
R. Amen
PROCESJA.
Celebrujący kropi Grób Pański wodą święconą i okadza: następnie bierze krzyż z czerwoną stułą, figurę Zmartwychwstałego P. Jezusa i podaje tym, którzy je w procesji mają nieść przed Najświętszym Sakramentem. Po okadzeniu Najśw. Sakramentu Celebrans bierze monstrancję okrytemi welonem rękoma i następuje procesja.
Podczas procesji śpiewa się naprzód responsorjum „Cum Rex gloriae”, później pieśń „Wesoły nam dzień dziś nastał.”
Cum Rex gloriae Christus infernum debellaturus intraret: et chorus Angelicus ante faciem ejus portas principium tolli praeciperet. Sanctorum populus, qui tenebatur in morte captivus, voce lacrimabili clamaverunt: Advenisti desiderabilis, quem expectabamus in tenebris, ut educeres hac nocte vinculatos de claustris. Te nostra vocabant suspiria: Te larga requirebant lamenta: Tu factus es spes desperatis, magna consolatio in tormentis.
Kiedy Chrystus, Król wiecznej chwały szedł, by pokonać piekieł moce, Anieli przed Obliczem Jego bramy podziemne otworzyli. Lud Świętych, jęcząc w więzach śmierci wołał błagalnie głosem łzawym: Przybyłeś wreszcie, Upragniony, któregośmy w mroku czekali, byś wyprowadził nas z tej nocy, tych, co w ciemnicy powiązani. Westchnienia nasze Cię wzywały, szukaliśmy Ciebie wśród jęków, Tyś jest nadzieją tych, co sami nadzieję wszelką już stracili, wielkąś pociechą wśród męczarni.
Wesoły nam dzień dziś nastał...
Gdy procesja, po jedno lub trzykrotnem obejściu, powróci do wielkiego ołtarza, Celebrans stawia Najśw. Sakrament na ołtarzu i okadza. Następnie uklęknąwszy na najwyższym stopniu, bierze w swe ręce krzyż, owinięty stułą, i śpiewa trzykrotnie naprzemian z chórem, podnosząc stopniowo krzyż i głos:
V. Surrexit Dominus de sepulcro.
Chór odpowiada:
R. Qui pro nobis pependit in ligno, Alleluja.
Celebrujący oddaje krzyż który zostaje umieszczony po stronie Epistoły, a sam schodzi ze stopni ołtarza i dalej śpiewa:
V. In resurrectione tua Christe, Alleluja,
R. Coelum et terra laetantur, Alleluja.
Oremus. – Deus, qui nos Resurrectionis Dominicae annua solemnitate laetificas: concede propitius, ut per temporalia festa, quae agimus, pervenire ad gaudia aeterna mereamur. Per eumdem Dominum nostrum...
R. Amen.
V. Zmartwychwstał Pan z grobu.
R. Który za nas wisiał na drzewie krzyża. Alleluja.
v. W Zmartwychwstaniu Twojem, Chryste, Alleluja,
R. Niebo i ziemia się cieszą, Alleluja.
Módlmy się. – Boże, który nas corocznie uroczystością Zmartwychwstania Pańskiego uweselasz: pozwól łaskawie, iżbyśmy przez obchodzenie świat doczesnych, wieczne radości osiągnąć zasłużyli. Przez tegoż Pana naszego...
R. Amen.
Obrzędy rezurekcyjne nie w całym Kościele katolickim są znane. Europa południowa i zachodnia nie zna ich w obecnych czasach. Narody słowiańskie i Niemcy do dziś je zachowali. Rezurekcja, jak wiele innych obrzędów, ma swoje dzieje.
2. Najstarsza wzmianka o rezurekcji pochodzi z X-go wieku. Nieznany z imienia żywotopisarz św. Udalryka, biskupa Augsburskiego, który umarł w r. 973, opowiada z jaką gorliwością ten święty odprawiał nabożeństwa i pisze tak: „Gdy nadszedł dzień święty Paschy, po Prymie (więc w niedzielę rano) udawał się do kościoła św. Ambrożego, w którym w Piątek wielki umieścił był Ciało Chrystusowe, nakrywszy Je kamieniem; tam odprawiał Mszę o Trójcy świętej w towarzystwie kilku tylko duchownych. Po odprawieniu Mszy postępował na czele całego duchowieństwa, które w szatach świątecznych czekało, zgromadzone w portyku przy kościele; niósł Ciało Chrystusowe; niesiono ewangelję, świece i kadzidło; chłopcy śpiewali odpowiednie uwielbienia. Przez halę szedł (biskup) do kościoła św. Jana Chrzciciela i tam śpiewano Tercję, a stąd przy śpiewie bardzo trafnie ułożonych antyfon w pięknej procesji szedł do kościoła katedralnego, ażeby tam Mszę odprawić.
Z tego dokumentu widać, że w Augsburgu w wieku dziesiątym procesja rezurekcyjna już była w pełnym rozwoju, a prawdopodobnie nie tylko w tej diecezji ją odprawiano, lecz w diecezjach sąsiednich.
Mamy tu opisany zwyczaj umieszczania w grobie w piątek, a wynoszenia w niedzielę Najświętszego Sakramentu. Zatem nie Zakon Bożogrobowców ten zwyczaj wprowadził, ani przeniesiono go z Jerozolimy, lecz powstał w zachodniej Europie, tam gdzie dążono ogólnie do dramatyzowania nabożeństw. Ponieważ dziś jeszcze używana pieśń przy rezurekcji Cum Rex gioriae, znaną była już w X wieku, nic nie stoi na przeszkodzie, byśmy się domyślali, że między owemi odpowiedniemi pieniami było i Cum Rex.
3. Przytoczę inny opis procesji rezurekcyjnej z Najświętszym Sakramentem wraz z pieniami.
Ordinarium katedralne w Laon – powstałe w połowie XII wieku, tak przepisuje: Przed jutrznią udają się wszyscy do grobu; dwaj diakoni, przyszedłszy do wejścia do grobu, śpiewają: Ardens est; kleryk znajdujący się w grobie: „Kogo szukacie"?; diakoni: „Jezusa Nazareńskiego", a kleryk: „Niemasz Go tu". Wtedy kapłan ubrany w ornat biały, wynosi z grobu Najświętszy Sakrament w kielichu, a wówczas diakoni śpiewają: „Zmartwychwstał Pan prawdziwie, Alleluja". Procesjonalnie idą do środka kościoła przy śpiewie Cum Rex gioriae. Następuje antyfona „Christus resurgens" i dwaj kanonicy śpiewają „Dicant nunc". Kapłan stawia kielich na ołtarzu, odprawiają jutrznię, a podczas Te Deum kielich chowano do tabernakulum.
4. Drugim z kolei świadkiem rezurekcji jest Jan, biskup z Avranches, a później arcybiskup z Rouen. Jeszcze jako biskup Avranches, więc przed rokiem 1070 pisze, że w Piątek wielki, gdy się odbyła adoracja krzyża, omywano krzyż winem i wodą na pamiątkę, że z boku Pana Jezusa wyszła krew i woda; po tem omyciu przenoszono krzyż do miejsca, zwanego grobem, i tam zamykano. Rezurekcję tak opisuje: O godzinie dziesiątej w nocy (w sobotę) przychodzi kilku duchownych, wynoszą krzyż przy śpiewie: „Zmartwychwstał Pan z grobu" i ze czcią stawiają
go na odpowiedniem miejscu. Rozpoczyna się Officium Sepulchri — obrzęd przy grobie. Jak odprawiano obrzęd przy grobie, Jan nie podaje. Można tylko się domyślać takiego lub innego sposobu, bo średniowiecze znało ich kilka.
5. Officium Sepulchri, według Rytuału z Rouen. Po trzeciem responsorjum trzej diakoni, ubrani w dalmatyki z głową okrytą humerałem na wzór niewiast, niosąc w ręku naczynia z kadzidłem, idą do grobu ze śpiewem: „Kto nam odwali kamień do drzwi grobowych"? Chłopiec, ubrany w albę, stojąc przy grobie śpiewał: „Kogo szukacie w grobie, służebnice Chrystusowe"? Marje (t. j. trzej diakoni) odpowiadały: „Jezusa z Nazaretu, ukrzyżowanego, o niebianinie". Wtedy anioł: „Niema Go tu, zmartwychwstał bowiem, jak był powiedział. Chodźcie, oglądajcie miejsce, w którem był złożony, a idźcie i powiedzcie uczniom Jego i Piotrowi, że zmartwychwstał". Anioł palcem wskazuje na grób i znika, niewiasty wchodzą do grobu, a wtedy dwaj kapłani, siedzący w grobie śpiewają: „Niewiasto, czego płaczesz"? Jeden z diakonów odpowiada: „Wzięto bowiem Pana mego i nie wiem, gdzie Go złożono". Kapłani na to: „Żywego wśród umarłych szukacie, niema Go tu; pamiętajcie, jak mówił wam, gdy jeszcze był w Galilei, mówił wam, że trzeba, aby Syn człowieczy cierpiał, był ukrzyżowany i trzeciego dnia z martwych powstał". Marje całują miejsce, i wychodzą z grobu. Wtedy inny kapłan, ubrany w albę i stułę, z krzyżem w ręku, wychodzi naprzeciw Maryj i mówi: „Niewiasto, czego płaczesz, kogo szukasz"? Jedna z niewiast: „Panie, jeżeliś ty Go zabrał, powiedz, a ja Go zabiorę". Kapłan pokazuje krzyż i mówi: „Marjo"! Diakon pada kapłanowi do stóp, śpiewając: „Rabboni". Kapłan, odsuwając ręką diakona: „Nie dotykaj mnie, jeszczem bowiem nie wstąpił do nieba; idź do braci mej i powiedz: Wstępuję do Ojca mego i Ojca waszego, Boga mego i Boga waszego". Kapłan wtedy przechodzi z lewego boku ołtarza, mówi: „Witajcie, nie bójcie się, zapowiedzcie braci mojej, aby poszli do Galilei, tam mnie zobaczą". Kapłan odchodzi za ołtarz, diakoni składają pokłon przed ołtarzem i, zwróciwszy się do znajdujących się w prezbiterjum, śpiewają: „Alleluja, zmartwychwstał Pan, zmartwychwstał. Lew mocny, Chrystus Syn Boży". Wtedy się rozpoczynał śpiew Te Deum laudamus.
6. Jak widać z powyższych świadectw, znała rezurekcję zachodnia Europa, owszem tam te obrzędy mają swój początek. Zmartwychwstanie Pańskie trojako na zachodzie dramatyzowano: pierwszy sposób polegał na ceremonjach zbliżonych do mister j ów, były to nawiedzenia grobu, przed lub podczas nocnego nabożeństwa; drugi sposób polegał na umieszczaniu w grobie krucyfiksu w piątek, a uroczystem jego wynoszeniu podczas rezurekcji; przy trzecim sposobie w grobie umieszczano Najświętszy Sakrament, a rezurekcja polegała na uroczystej procesji z Naśw. Sakramentem przy śpiewach, których treścią było Zmartwychwstanie Pańskie.
W Polsce wszystkie trzy sposoby odtwarzania zmartwychwstania Pańskiego znalazły zastosowanie. Przytoczę kilka dokumentów ze starych ksiąg liturgicznych.
7. Pontyfikał, prawdopodobnie Poznański, znajdujący się w Płocku od wieku XV, a pochodzący przynajmniej z połowy wieku XIII, każe w piątek zanieść, zaraz po adoracji, krzyż do grobu, a potem odprawić Missam praesanctificatorum. Przed jutrznią niedzielną wynoszono krzyż z grobu, ale szczegółowych przepisów pontyfikał nie podaje. Ma natomiast nawiedzenie grobu – Officium sepulchri, opisane już w Encyklopedji kościel. t. 23 str, 375. Po trzeciem responsorjum trzy niewiasty (t. j. trzech duchownych) z kadzidłem szły do grobu, a chór śpiewał: „Marja Magdalena z inną Marją niosły kadzidło, szukając Pana". Gdy stanęły przy grobie, one śpiewają: „Kto nam odwali od drzwi grobowych kamień, który, jak widzimy, zamyka grób światy". Anioł odpowiada: "Kogo to z płaczem szukacie w grobie, o niewiasty strwożone"? „Jezusa Nazareńskiego ukrzyżowanego szukamy. Niema tego, którego szukacie, lecz szybko idźcie i zawiadomcie uczniów Jego i Piotra, że Jezus zmartwychwstał". Niewiasty powracają od grobu ze śpiewem: „Z płaczem poszłyśmy do grobu, ujrzałyśmy Anioła Pańskiego, siedzącego i mówiącego, że Jezus zmartwychwstał". Wtedy dwaj kapłani biegną, a chór śpiewa: „Dwaj razem biegli". Kapłani biorą prześcieradło, niosąc je do ołtarza, śpiewając: „Widzicie, towarzysze, oto chusty i prześcieradła, a ciała w grobie nie znaleziono". Potem chór śpiewa: „Powstał Pan z grobu" i hymnem Te Deum kończy się jutrznia.
Takie nawiedzenie grobu zachowało się w Poznaniu do połowy XVI wieku, jeżeli nie dłużej, jak świadczy Agenda Poznańska z r. 1533.
8. Ordinale Płockie – manuskrypt z końca XIV wieku przepisuje, aby w piątek złożyć w grobie krzyż, ubrany w ornat czerwony. Obrzędy rezurekcyjne tak opisuje: Podczas jutrzni po trzeciem responsorjum duchowieństwo opuszcza prezbiterjum i idzie do miejsca stacji na środku kościoła; potem chłopcy, wyznaczeni przez kierownika chóru, udają się po jednemu do grobu ze śpiewem, jak podaje księga zawierająca jutrznię (liber matutinalis). Niestety tej księgi jest tylko tom drugi. Po nawiedzeniu grobu śpiewano Te Deum laudamus.
Po jutrzni w uroczystej procesji udawano się znowu do grobu ze śpiewem pierwszej części Cum Rex gloriae. Dwaj kapłani odsłaniali krzyż i, rozpocząwszy poprzednią pieśń od Advenisti, nieśli krzyż. Po ukończeniu tej pieśni kapłani intonowali: „Wstał smatwch crol nas Synboży", a lud dalej śpiewał. Potem śpiewano hymn Victimae paschali, a po każdej zwrotce lud śpiewał po polsku (clerus litteraliter, populus vulgariter). Następnie chłopcy śpiewali hymn Salve festa dies, a po każdej zwrotce Prestwe swete weschrznene.
Ilość wyznaczonych śpiewów wskazuje, że procesja była długa, zatem nie raz wokoło, lecz kilkakrotnie chodziła.
9. Brewjarz – z połowy XV wieku każe do grobu zanosić krzyż ubrany w ornat czerwony. Rezurekcja odbywa się przed jutrznią, rozpoczyna się antyfoną Gloria tibi Trinitas; potem trzy psalmy 116, 3, 138, a następnie Consurge Domine, quare obdormis. Po pokropieniu wodą grobu i po okadzeniu odsłania się krzyż, zostawiając okrycie (relicto corporali in sepulchro); procesja kieruje się do wielkiego ołtarza przy śpiewie Cum Rex gloriae; potem wiersz Surrexit z modlitwą, odmienną od dzisiejszej. W czasie jutrzni podczas lub po nawiedzeniu grobu, kapłan bierze krzyż, adoruje go, dans pacem populo, i trzykroć, trzymając krzyż w ręku, śpiewa wiersz Surrexit, który według zwyczaju polskiego zawsze bywał po Te Deum. Potem śpiewano hymn Victimae.
10. Pontyfikat Wrocławski, pisany w drugiej połowie XV wieku. Obrzędy pogrzebowe w piątek dopełniane były przy udziale biskupa, kanoników i starszych wikarych; po odmówieniu siedmiu psalmów pokutnych, śpiewano przyciszonym głosem: „Ecce quomodo moritur... Agnus Dei Christus"... Biskup odmawiał modlitwę; odchodząc, śpiewano „Sepulto". W sobotę w nocy szła uroczysta procesja do grobu, odmawiano siedem psalmów pokutnych, potem antyfonę: „Laudem dicite"... Chwałę głoście Bogu naszemu, wszyscy święci Jego, którzy się boicie Boga, bo króluje Pan Bóg nasz; radujmy się, i weselmy, i dajmy chwałę Bogu". Potem „Gloria tibi Trinitas", psalm 116 tylko, wiersz Haec dies... Następnie były cztery modlitwy dosyć długie. Wtedy dwaj kapłani wynosili z grobu krzyż i zanosili do ołtarza wielkiego przy śpiewie Cum Rex gloriae. Następowała jutrznia.
11. Brewjarz Gnieźnieński, każe w piątek po nieszporach złożyć w grobie krzyż i przykryć ornatem. Podczas rezurekcji procesja zbliża się do grobu; odmawiają psalm 3-ci, antyfonę Gloria, psalm 116, a po powtórzeniu antyfony wiersz z jedną modlitwą. Okadzano krzyż, zdejmowano przykrycie i niesiono do ołtarza wielkiego przy śpiewie Cum Rex gloriae, tam umieszczano obok ołtarza. Quibus finitis ostenditur crux... (Te wyrazy wskazują, że przepis umieszczono na niewłaściwem miejscu. A zatem po jutrzni) krzyż podnoszono i śpiewano wiersz jak w brewjarzu z pod nr. 9.
12. Mszał Płocki z r. 1520 każe po nieszporach w piątek umieścić w grobie krzyż, a gdzie jest zwyczaj, to i Najśw. Sakrament. Brewjarz Płocki z r. 1519 opisuje rezurekcję w sposób następujący. Procesja szła do grobu; przed grobem odmawiano psalm 3-ci, antyfonę „Chwałę głoście", jak we Włocławku. Potem „Gloria" i psalm 116, wiersz i modlitwę długą o treści podobnej do dzisiejszej. Wtedy pokrapiano grób z zewnątrz, otwierano, pokrapiano i okadzano wewnątrz. Jeżeli w grobie był Najśw. Sakrament, to celebrans niósł Go albo w monstrancji, o ile była, albo w korporale. Jeżeli w grobie nie było Najśw. Sakramentu, niósł albo krzyż, albo figurkę zmartwychwstałego Chrystusa; lecz choćby i nie niesiono Najśw. Sakramentu, krzyż, względnie figurkę nosił kapłan obok celebransa.
Podczas procesji śpiewano „Cum Rex", lecz wyrazy: Advenisti intonował celebrans. Procesja trzy razy chodziła wokoło.
Po procesji następowała jutrznia, po której celebrans podnosząc albo monstrancję, albo krzyż śpiewał wiersz tylko, chował Najśw. Sakrament; śpiewano Victimae paschali, a lud: „Chrystus zmartwychwstał jest".
Jest to, zdaje mi się pierwsza wzmianka o chowaniu do grobu Najśw. Sakramentu, a także pierwsza wyraźna wzmianka o potrójnej procesji.
Jeżeli chodzi o księgi płockie, nie podają one nic o nawiedzaniu grobu podczas jutrzni.
13. Podobne przepisy do opisanych przez Płocki brewjarz mają książki wydawane drukiem około połowy XVI wieku. Do nich należy Mszał Krakowski z r. 1532, Mszał Gnieźnieński z r. 1555. Tylko Agenda Poznańska z r. 1533, mając ceremonje podobne, zachowała jeszcze nawiedzenie grobu przez trzy Marje, czego ani w Płocku, ani w innych miastach już niema.
Zwyczaj umieszczania w grobie Najśw. Sakramentu i wynoszenia Go podczas rezurekcji stopniowo się rozszerza, krzyż schodzi oczywista na drugie miejsce, choć nie został z tych obrzędów całkowicie usunięty.
Zawsze jednak przez całą pierwszą połowę XVI wieku Najśw. Sakrament w grobie zamykano, tak iż nie był widzialny dla oka ludzkiego; dopiero przy rozpoczęciu rezurekcji wkładano Najśw. Sakrament do monstrancji.
Pod koniec wieku XVI umieszcza się Hostję świętą już w piątek w monstrancji, a dla uzmysłowienia śmierci Pana Jezusa okrywano monstrancję przejrzystym welonem, który przy rezurekcji zdejmowano.
Obrzędy dopiero co opisane znajdują się już prawie całkowicie w Agendzie Gnieźnieńskiej z roku 1578, w Agendzie Powodowskiego z r. 1591 i w Rytuale Piotrowskim z r. 1631, a trwają do czasów dzisiejszych.
14. Obecnie według Rytuału z r. 1927 rezurekcja odbywa się w sobotę wieczorem lub w niedzielę rano, stosownie do warunków miejscowych.
Celebrans, stanąwszy przy grobie, po krótkiej modlitwie cichej, rozpoczyna antyfonę „Gloria tibi Trinitas", w której wielbimy Boga w Trójcy Jedynego. Potem śpiewa się psalm 116, w którym wysławiamy Boga za jego nieskończone miłosierdzie oraz psalm 3, podnoszący potrzebę ufności względem Boga nawet w największych niebezpieczeństwach, przypominający, że Chrystus-człowiek dla swej łączności z Bóstwem ze snu śmierci obudził się do życia w Swojem zmartwychwstaniu. Wreszcie powtarza się antyfonę.
Po wezwaniu o zmiłowanie Pańskie, wspomina się po raz pierwszy fakt zmartwychwstania, które świat cały napełniło radością.
Następuje długa modlitwa w formie pochodzącej z XVI wieku, choć i poprzednie były o podobnej treści, W modlitwie wielbimy Pana Jezusa za to, że uniżywszy się podczas swej Męki, stał się pogromcą śmierci i piekła, wypełniając proroctwa Starego Testamentu; drży zatem przed Nim piekło, niebo zaś oddaje Mu pokłon i uwielbienie; i wierni stają z weselem w duchu przed Zbawcą swoim, błagając, aby przy tej uroczystości doznali oczyszczenia duszy i odnowienia jej przez łaskę.
Potem celebrans, kropi grób wodą święconą, okadza go; podaje ministrantom krzyż, stułą przepasany i figurkę zmartwychwstania, bo niegdyś sam celebrans te przedmioty w triumfalnej procesji nosił; krzyż jest przepasany stułą, gdyż jest symbolem Chrystusa Kapłana, który na Golgocie złożył za nas ofiarę, a teraz w niebie, jako kapłan modły swe za nas Ojcu ofiaruje.
Następnie celebrans, okadziwszy Najśw. Sakrament, bierze Go w ręce po zdjęciu przeźroczystej zasłony z monstrancji, które to przysłonięcie śmierć miało oznaczać. Rusza procesja trzykroć wokoło, jak to, jeżeli nie od siedmiu, to przynajmniej od czterech wieków było w niektórych naszych kościołach we zwyczaju. Podczas procesji śpiewają łacińską starą pieśn „Cum Rex gloriae", której treścią zstąpienie Pana Jezusa do otchłani, aby pocieszyć sprawiedliwych Starego Zakonu.
Po procesji i postawieniu Najśw. Sakramentu na ołtarzu celebrans bierze do ręki krzyż procesjonalny i, podnosząc go w górę, przypomina wiernym Zmartwychwstanie Tego, który za winy nasze zawisł na drzewie krzyża, a potem śpiewa modlitwę: „Boże, zsyłając nam doroczną radość w zmartwychwstaniu Chrystusowem, udziel łaskawie, abyśmy przez święcenie łych uroczystości zasłużyli sobie na wesele wieczne". Krzyż podnosi celebrans, mimo iż na ołtarzu nie symbol Pana, lecz sam Pan się znajduje, bo drewniany krzyż naocznie nam pokazuje drzewo, o jakiem jest mowa w antyfonie, nadto tę praktykę przepisywały Rytuały przez całe trzy wieki. Zachowuje się więc taką ceremonję dla samej tradycji.
Śpiew hymnu dziękczynnego kończy obrzęd rezurekcyjny, potem następuje schowanie Najśw. Sakramentu. Jeżeli jednak ma być śpiewana jutrznia, to po niej dopiero i hymn się śpiewa.
Oto główniejsze momenty z dziejów rezurekcji. Długie wieki święcili Wielkanoc rezurekcyjnemi obrzędami przodkowie nasi, bo w Polsce stanowczo od wieku XII, a na zachodzie już od wieku X-go.
ks. prałat Józef Michalak, prof. Sem. duch. (Płock), Mysterium Christi nr. 4/1931
Poniżej zamieszczamy opis obrzędów Rezurekcji w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego:
REZUREKCJA czyli Otworzenie Grobu Pańskiego wg Rytuału dla diecezji polskich
Wieczorem w Wielką Sobotę, lub wczesnym rankiem w Wielką Niedzielę, przed odezwaniem się dzwonów, kapłan ubrany w kapę koloru białego, w otoczeniu duchowieństwa i śpiewaków, udaje się do Grobu i chwilkę się modli w milczeniu. Następnie umiarkowanym głosem śpiewa się antyfonę z psalmamiAnt. – Gloria tibi Trinitas, aequalis, una Deitas: et ante omnia saecula et nunc, et in perpetuum.
Ant. – Chwała Ci równa o Trójco, Jedynym będąca Bogiem, chwałą przed wszystkiemi wiekami, teraz i przez nieskończone wieki wieków.
Psalm 116; Psalm 3.
Ant. – Glória tibi Trinitas, aequalis, una Deitas: et ante omnia saecula et nunc, et in perpetuum.
Ant. – Chwała Ci równa Trójco, Jedynym będąca Bogiem, chwałą przed wszystkiemi wiekami, teraz i przez nieskończone wieki wieków.
V. Kyrie eleison
R. Christe eleison, Kyrie eleison
Pater noster
V. Et ne nos inducas in tentationem.
R. Sed libera nos a malo.
V. In Resurrectione tua Christe. Alleluja
R. Caelum et terra laetantur. Alleluja.
V. Domine exaudi oratione meam.
R. Et clamor meus ad te veniat.
V. Dominus vobiscum.
R. Et cum spiritu tuo.
Oremus. – Domine Jesu Christe, Rex gloriae humilis in Passione, potens in Resurrectione, mortis infernique Destructor, quod olim per Prophetas in scripturis promisisti, hodie devicta morte resurgendo implevisti: propter quod omnis caelestis militiae Spiritus, et totus terrarum orbis profuso mentis gaudio, exultando te resurgentem adorant et glorificant: tartareae quoque nimium formidant, ac tremunt potestates. Nos autem, tuae dignationis humiles servuli, gloriosae Resurrectionis tuae memoriam unanimi voto devotissime celebrantes, ecce frequentes adsumus, et exuberantis tuae in nos caritatis memores, pias non continemus lacrimas. Respice quaesumus, humilitatis nostrae obsequia: et praesta, ut detersis peccatorum nostrorum sordibus, in his Paschalibus solemniis tibi resurgere, ac sanctissimae Passionis ac Resurrectionis tuae, fructus capaces esse mereamur. Qui vivis et regnas Deus in saecula saeculorum.
R. Amen.
V. Panie, zmiłuj się.
R. Chryste, zmiłuj się, Panie, zmiłuj się.
Ojcze nasz.
V. I nie wwódź nas w pokuszenie.
R. Ale nas zbaw ode złego.
V. W Zmartwychwstaniu Twojem, Chryste, Alleluja.
R. Niebo i ziemia się radują. Alleluja.
V. Panie, wysłuchaj modlitwę moją.
R. A wołanie moje niech do Ciebie przyjdzie.
V. Pan z wami.
R. I z duchem twoim.
Módlmy się. – Panie Jezu Chryste, Królu chwały, pokorny w Męce, potężny w Zmartwychwstaniu: Zwycięzco śmierci i piekła! Wszystko to, coś niegdyś przez Proroków w Piśmie św. obiecał, dziś, po zwyciężeniu śmierci, zmartwychwstając spełniłeś. Przeto więc wszelki duch niebieskich zastępów i cały świata okrąg, wylewając radości duszy, z uczuciem radości Tobie zmartwychwstającemu czołem bije i Ciebie wysławia: nawet piekielne drżą potęgi, przejęte bojaźnią. My zaś Twego dostojeństwa pokorni słudzy, jednomyślnem uczuciem najpobożniej odbywając pamiątkę chwały Twego Zmartwychwstania, gromadnie przybyliśmy, a pomni na zbytnią ku nam miłość Twoją, łez pobożnej wdzięczności wstrzymać nie możemy. Wejrzyj, prosimy Cię, na hołdy pokory naszej i spraw, iżbyśmy, zgładziwszy grzechów naszych zmazy, Tobie podczas tych wielkanocnych uroczystości ożyli, a najświętszej Męki i Zmartwychwstania Twego skutków godnymi uczestnikami być zasłużyli. Który żyjesz i królujesz Bóg na wieki wieków.
R. Amen
PROCESJA.
Celebrujący kropi Grób Pański wodą święconą i okadza: następnie bierze krzyż z czerwoną stułą, figurę Zmartwychwstałego P. Jezusa i podaje tym, którzy je w procesji mają nieść przed Najświętszym Sakramentem. Po okadzeniu Najśw. Sakramentu Celebrans bierze monstrancję okrytemi welonem rękoma i następuje procesja.
Podczas procesji śpiewa się naprzód responsorjum „Cum Rex gloriae”, później pieśń „Wesoły nam dzień dziś nastał.”
Cum Rex gloriae Christus infernum debellaturus intraret: et chorus Angelicus ante faciem ejus portas principium tolli praeciperet. Sanctorum populus, qui tenebatur in morte captivus, voce lacrimabili clamaverunt: Advenisti desiderabilis, quem expectabamus in tenebris, ut educeres hac nocte vinculatos de claustris. Te nostra vocabant suspiria: Te larga requirebant lamenta: Tu factus es spes desperatis, magna consolatio in tormentis.
Kiedy Chrystus, Król wiecznej chwały szedł, by pokonać piekieł moce, Anieli przed Obliczem Jego bramy podziemne otworzyli. Lud Świętych, jęcząc w więzach śmierci wołał błagalnie głosem łzawym: Przybyłeś wreszcie, Upragniony, któregośmy w mroku czekali, byś wyprowadził nas z tej nocy, tych, co w ciemnicy powiązani. Westchnienia nasze Cię wzywały, szukaliśmy Ciebie wśród jęków, Tyś jest nadzieją tych, co sami nadzieję wszelką już stracili, wielkąś pociechą wśród męczarni.
Wesoły nam dzień dziś nastał...
Gdy procesja, po jedno lub trzykrotnem obejściu, powróci do wielkiego ołtarza, Celebrans stawia Najśw. Sakrament na ołtarzu i okadza. Następnie uklęknąwszy na najwyższym stopniu, bierze w swe ręce krzyż, owinięty stułą, i śpiewa trzykrotnie naprzemian z chórem, podnosząc stopniowo krzyż i głos:
V. Surrexit Dominus de sepulcro.
Chór odpowiada:
R. Qui pro nobis pependit in ligno, Alleluja.
Celebrujący oddaje krzyż który zostaje umieszczony po stronie Epistoły, a sam schodzi ze stopni ołtarza i dalej śpiewa:
V. In resurrectione tua Christe, Alleluja,
R. Coelum et terra laetantur, Alleluja.
Oremus. – Deus, qui nos Resurrectionis Dominicae annua solemnitate laetificas: concede propitius, ut per temporalia festa, quae agimus, pervenire ad gaudia aeterna mereamur. Per eumdem Dominum nostrum...
R. Amen.
V. Zmartwychwstał Pan z grobu.
R. Który za nas wisiał na drzewie krzyża. Alleluja.
v. W Zmartwychwstaniu Twojem, Chryste, Alleluja,
R. Niebo i ziemia się cieszą, Alleluja.
Módlmy się. – Boże, który nas corocznie uroczystością Zmartwychwstania Pańskiego uweselasz: pozwól łaskawie, iżbyśmy przez obchodzenie świat doczesnych, wieczne radości osiągnąć zasłużyli. Przez tegoż Pana naszego...
R. Amen.
Podziękowania dla p. Anny Szczepanek za przepisanie tekstu z Mszalika.
